ผักขึ้นฉ่ายเป็นพืชที่ชอบขึ้นในที่ชื้นแฉะ เป็นพืชตระกูลเดียวกับแครอทและผักชีฝรั่ง มีก้านใบยาว สีเขียวอ่อน เป็นฟุ่มแน่น เมื่อโตขึ้นจะกระจายเป็นกระจุกประมาณ 8 ถึง 10 ก้าน ก้านจะเรียวเป็นใบที่ด้านบน แม้ว่าคนส่วนมากจะทิ้งใบ แต่ก็สามารถกินได้ คื่นฉ่ายมีรสอ่อน ๆ คล้ายดิน และพริกไทยเล็กน้อย
ขึ้นช่าย 80 กรัม (ดิบ) ประกอบด้วย:
คื่นฉ่ายมีปริมาณน้ำสูง และมีวิตามินและแร่ธาตุมากมาย ทั้งโพแทสเซียม และแคลเซียมซึ่งมีความสำคัญต่อสุขภาพหัวใจ นอกจากนี้ยังมีโฟเลต และวิตามินเค ซึ่งสารอาหารทั้ง 2 ชนิดนี้จำเป็นต่อการสร้างเซลล์เม็ดเลือดแดง และการแข็งตัวของเลือดเป็นอย่างมาก ขึ้นฉ่ายยังเป็นแหล่งที่สำคัญของสารประกอบที่ดีอย่างฟลาโวนอยด์ ซึ่งมีฤทธิ์ต้านการอักเสบ และป้องกันระบบหัวใจและหลอดเลือด เป็นอาหารที่มีกากใยสูง ขึ้นฉ่ายจึงช่วยลดความเสี่ยงต่อการเป็นโรคหัวใจ
ขึ้นฉ่ายเป็นแหล่งที่ดีของเส้นใยทั้งชนิดละลายน้ำ และไม่ละลายน้ำ มีความสำคัญต่อการทำงานของระบบย่อยอาหาร ปริมาณสารอาหารในขึ้นฉ่ายยังช่วยปกป้องเยื่อเมือกในทางเดินอาหาร และอาจป้องกันแผลในกระเพาะอาหารได้
ขึ้นฉ่ายอุดมไปด้วยสารประกอบที่มีคุณสมบัติต้านการอักเสบ ขึ้นฉ่ายจึงเป็นประโยชน์สำหรับผู้ที่มีภาวะอักเสบเรื้อรัง เช่นโรคข้ออักเสบ
สารสกัดจากขึ้นฉ่ายสามารถปรับปรุงการทำงานของสมองที่ที่เกี่ยวข้องกับการเรียนรู้ อายุ และภาวะซึมเศร้า สารประกอบในขึ้นฉ่ายยังปกป้องระบบประสาทในผู้ป่วยโรคสมองเสื่อม และโรคอัลไซเมอร์ได้
สรรพคุณขึ้นฉ่ายช่วยรักษาระดับน้ำตาลในเลือดให้ต่ำ (GI) และมีปริมาณเส้นใยสูง ขึ้นฉ่ายจึงมีประโยชน์ต่อผู้ที่ต้องการรักษาระดับน้ำตาลในเลือด โดยมีประสิทธิภาพในการลดระดับน้ำตาลในเลือด
ส่วนมากขึ้นฉ่ายเป็นอาหารเพื่อสุขภาพ แต่บางคนอาจมีอาการแพ้ขึ้นฉ่าย ซึ่งเป็นอาการเล็กน้อย ได้แก่คันปากหรือลิ้น จาม หรือมีน้ำมูกไหล
สิ่งสำคัญที่ต้องพิจารณาคือขึ้นฉ่ายมีสารออกซาเลตสูง จึงไม่เหมาะกับผู้ที่เป็นโรคนิ่วในไต หรือโรคเกี่ยวกับไต ปรึกษาแพทย์หากกังวลหรือพบปัญหาสุขภาพที่เกี่ยวกับไต
ต้นขึ้นฉ่ายสามารถนำไปประกอบอาหารได้อย่างหลากหลาย สามารถรับประทานทั้งแบบสด และปรุงให้สุกก่อนรับประทาน และด้วยกลิ่นหอมที่เป็นเอกลักษณ์ หลายครั้งขึ้นฉ่ายจึงถูกนำมาใช้เป็นเครื่องปรุงสำหรับแต่งกลิ่นอาหารให้น่ารับประทานอีกด้วย
เมนูอาหารที่ประกอบจากขึ้นฉ่ายมีทั้งรับประทานเป็นสลัด ปั่นเป็นเครื่องดื่มสมูทตี้ นำไปต้มในน้ำซุป หรือประกอบอาหารอื่น ๆ ก็ได้
ผู้เชี่ยวชาญอิสระด้านสุขภาพ ผู้เชี่ยวชาญในด้านสมุนไพรไทยเป็นพิเศษ โดยปัจจุบันเป็นผู้เขียนหลักของ Club of Thai Health มีงานอดิเรก คือการปลูกสมุนไพรไทย และเพาะพันธุ์พืชหายาก