การสำลัก (Choking) คือ อาการที่เกิดขึ้นเมื่อมีอาหารหรือสิ่งแปลกปลอมอื่นๆ หลุดเข้าไปในทางเดินหายใจส่วนบน ขัดขวางไม่ให้การหายใจเป็นไปได้อย่างมีประสิทธิภาพ การสำลักทำให้เกิดอาการไอ แต่หากทางเดินหายใจถูกปิดกั้นอาจทำให้เสียชีวิตได้
การสำลักเป็นภาวะฉุกเฉินทางการแพทย์ที่แท้จริง ซึ่งต้องได้รับการแก้ไขที่รวดเร็วและเหมาะสม หน่วยกู้ภัยอาจช่วยชีวิตผู้สำลักไม่ทันเวลา
การหายใจมีความสำคัญต่อชีวิต เราหายใจเข้าด้วยก๊าซรวมซึ่งประกอบด้วยก๊าชไนโตรเจน ออกซิเจนคาร์บอนไดออกไซด์ และก๊าซอื่น ๆ
ก๊าซออกซิเจนในปอดจะแพร่เข้าสู่กระแสเลือดเพื่อลำเลียงไปยังส่วนต่างๆ ของร่างกาย ร่างกายของเราใช้ออกซิเจนเพื่อสร้างพลังงานจากอาหารที่เรากินเข้าไป ก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ซึ่งเป็นของเสียจะแพร่เข้าสู่กระแสเลือดเพื่อถูกลำเลียงกลับไปที่ปอด
เมื่อหายใจออก จะนำก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ ก๊าซไนโตรเจน และก๊าซออกซิเจนออกจากร่างกาย
เมื่อทางเดินหายใจถูกปิดกั้น และไม่มีก๊าซออกซิเจนเข้าในปอด เซลล์สมองที่ไวต่อการขาดออกซิเจนจะตายภายใน 4-6 นาที การปฐมพยาบาลเพื่อกระตุ้นให้เซลล์สมองกลับมาทำงานได้ต้องทำในช่วงเวลานี้ เนื่องจากเซลล์สมองจะตายอย่างถาวรหลังจากขาดออกซิเจนเพียง 10 นาที
การสำลักเกิดจากการที่มีชิ้นส่วนของอาหารหรือสิ่งแปลกปลอมอื่นๆ หลุดเข้าไปติดอยู่เหนือหลอดลม
ด้านหลังของปากมีช่องเปิด 2 ช่อง ช่องแรกคือหลอดอาหารซึ่งเป็นทางผ่านของอาหารไปสู่กระเพาะอาหาร อีกช่องหนึ่งคือหลอดลมที่จะเปิดให้อากาศผ่านไปยังปอด ในขณะที่เรากลืนอาหาร หลอดลมจะถูกปิดด้วยแผ่นปิดที่เรียกว่า epiglottis เพื่อป้องกันไม่ให้อาหารหลุดเข้าไปในปอด หลอดลมแยกออกเป็นหลอดลมใหญ่ไปทางด้านซ้ายและด้านขวา เพื่อไปสู่ปอดซ้ายและขวา จากนั้นจะกระจายไปทั่วปอดโดยแตกแขนงเป็นท่อขนาดเล็กลงเรื่อย ๆ
เมื่อมีสิ่งหลุดลงไปในทางเดินหายใจจะติดเนื่องจากทางเดินหายใจแคบลง หากวัตถุมีขนาดใหญ่มากจะเข้าไปติดอยู่ภายในหลอดลมที่กล่องเสียง
ในผู้ใหญ่ อาการสำลักมักเกิดขึ้นเมื่อเคี้ยวอาหารอย่างไม่ถูกต้อง เช่น พูด หรือหัวเราะในขณะที่กินอาหารทำให้มีเศษอาหาร “ตกลงผิดท่อ” กลไกการกลืนตามปกติอาจช้าลงหากดื่มแอลกอฮอล์หรือเสพยา หรือมีอาการเจ็บป่วยบางอย่าง เช่น โรคพาร์กินสัน
ในคนผู้สูงอายุปัจจัยเสี่ยงของการสำลัก ได้แก่ อายุที่มากขึ้น ฟันปลอมที่ไม่เหมาะสม และการบริโภคแอลกอฮอล์
ในเด็ก การสำลักมักเกิดขึ้นเพราะเคี้ยวอาหารไม่ละเอียด พยายามกินอาหารชิ้นใหญ่เกินไป หรือกินอาหารมากเกินไปในคำเดียว หรือกินขนมแข็ง นอกจากนี้ เด็กๆ ยังเอาสิ่งของชิ้นเล็กๆ เข้าปากซึ่งอาจทำให้ติดอยู่ในลำคอได้ เช่น ถั่ว หมุด หินอ่อน หรือเหรียญ ทำให้เกิดอันตรายจากการสำลัก
หากผู้ใหญ่สำลักอาจสังเกตเห็นพฤติกรรมต่อไปนี้
ไอหรือปิดปาก
ส่งสัญญาณมือและแสดงความตื่นตระหนก (บางครั้งชี้ไปที่ลำคอ)
ไม่สามารถพูดคุยได้อย่างกะทันหัน
การกำคอ การตอบสนองตามธรรมชาติต่อการสำลักคือการจับคอด้วยมือเดียวหรือทั้งสองข้าง ซึ่งเป็นสัญญาณบ่งบอกอาการสำลักสากลและเป็นวิธีบอกคนรอบข้างว่ากำลังสำลัก
หายใจไม่ออก
สลบ
หน้าเขียว: อาการตัวเขียว, สีฟ้าที่ผิวหนังจะปรากฏให้เห็นได้เร็วที่สุดที่บริเวณใบหน้า ริมฝีปาก และฐานเล็บ แต่สัญญานการสำลักที่สำคัญอื่นๆ อาจปรากฏให้เห็นก่อนอาการนี้
หากทารกสำลักต้องใส่ใจต่อทารกให้มากขึ้น เนื่องจากทารกไม่สามารถสื่อสารเครื่องหมายการสำลักสากลได้
หายใจลำบาก
ร้องไห้แผ่ว ไออย่างอ่อนแรง หรือทั้ง2 อย่าง
โทร 1669
ให้ผู้ป่วยยินยอมรับการรักษา
โน้มตัวผู้ป่วยไปข้างหน้าและตบหลังด้วยอุ้งมือ 5 ครั้ง
รัดกระตุกหน้าท้องเร็วๆ 5 ครั้ง
(หมายเหตุ: คุณสามารถรัดกระตุกหน้าท้องตัวเองได้โดยใช้มือของคุณเช่นเดียวกับที่คุณทำกับบุคคลอื่นหรือเอนตัวไปแล้วกดหน้าท้องของคุณกับวัตถุที่มั่นคงเช่นด้านหลังของเก้าอี้)
ทำการตบหลังด้วยอุ้งมือสลับกับการรัดกระตุกหน้าท้องต่อไปจนกระทั่ง
สิ่งแปลกปลอมที่กีดขวางทางเดินหายใจหลุดออกมา
ผู้ป่วยสามารถหายใจหรือไอแรง ๆ ได้
ผู้ป่วยหมดสติ
สิ่งที่ต้องทำต่อ: หากผู้ป่วยหมดสติให้โทรไปที่ 1669 แล้วให้การช่วยเหลือผู้ใหญ่ที่สำลักจนหมดสติ ตามขั้นตอนด้านล่างนี้
สภากาชาดอเมริกันให้คำแนะนำสำหรับผู้ใหญ่ที่สำลักหมดสติ ดังนี้
พยายามช่วยให้ผู้ป่วยหายใจ (ถ้าเป็นไปได้ให้ป้องกันด้วยการใช้ หน้ากากช่วยชีวิต หรือกระจังป้องกันใบหน้า(face shield) สภากาชาดอเมริกันแนะนำว่าไม่ควรรออุปกรณณ์ช่วยการหายใจ เนื่องจากอาจไม่มีที่ปิดกั้นหรือไม่ทราบวิธีใช้
เอียงศีรษะ ยกคาง จากนั้นบีบปิดปลายจมูก
หายใจเข้าแล้วหายใจประกบกับปากของป่วย
เป่าลมเข้าไปเพื่อทำให้หน้าอกยกสูงขึ้น
(เคล็ดลับ: การช่วยหายใจแต่ละครั้ง ควรใช้เวลาประมาณ 1 วินาที)
หากลมหายใจยังไม่เข้า ให้เอียงศีรษะไปด้านหลังมากขึ้น แล้วลองช่วยหายใจอีกครั้ง
หากหน้าอกไม่ยกขึ้น ให้กดหน้าอก 30 ครั้ง (เคล็ดลับ: ถอดสิ่งกีดขวางการหายใจออกเมื่อทำการกดหน้าอก)
วางมือสองข้างตรงกลางหน้าอก (ที่ครึ่งล่างของกระดูกอก)
กดหน้าอกลงไป 1.5- 2 นิ้ว
กด 30 ครั้งในเวลา 18 วินาที (100 ครั้งภายใน 1 นาที)
มองหาสิ่งแปลกปลอมที่ติดอยู่ในทางเดินหายใจ
หากพบสิ่งแปลกปลอม ให้นำออก
พยายามช่วยหายใจ
ทำซ้ำๆ จนกว่าหน่วยแพทย์ฉุกเฉินจะมาถึง หรือจนกว่าสิ่งที่กีดขวางทางเดินหายใจจะหลุดออกมา และผู้ป่วยสามารถหายใจเองได้
สภากาชาดอเมริกันได้ให้แนวทางสำหรับการรักษาการสำลักในทารก หรือทารกอายุ 1 ปีหรือต่ำกว่า ด้วยวิธีที่คล้ายคลึงกับแนวทางที่กล่าวไว้ข้างต้นสำหรับสมาคมโรคหัวใจแห่งอเมริกา
การรักษาผู้สำลักที่ตัวเริ่มเขียวหรือหยุดหายใจจะแตกต่างกันไปตามอายุของผู้ป่วย ในผู้ใหญ่และเด็กที่มีอายุมากกว่า 1 ปีใช้วิธีรัดกระตุกหน้าท้อง (เดิมเรียกว่า “การรัดกระตุกหน้าอก ; Heimlich maneuver”) ซึ่งจะทำให้ผู้ป่วยไอซึ่งอาจแรงมากพอที่จะผลักให้สิ่งแปลกปลอมหลุดออกมาได้
การรัดกระตุกหน้าท้องขึ้นอย่างรวดเร็ว จะทำให้ในยกกะบังลมขึ้นอย่างกะทันหัน ทำให้ช่องอกเล็กลง ช่องท้องทำให้กะบังลมขึ้นอย่างกะทันหันทำให้ช่องอกเล็กลง มีผลให้เกิดการบีบอัดของปอดดันลมออกอย่างรวดเร็ว ดันเอาสิ่งแปลกปลอมที่ทำเกิดการสำลักหลุดออกมากับลม
ผู้ช่วยเหลือเข้าไปยืนอยู่ด้านหลังของผู้ป่วย โน้มตัวผู้ป่วยไปข้างหน้าเล็กน้อย กำหมัดด้วยมือเดียว โอบแขนรอบตัวผู้ป่วย โดยใช้มืออีกข้างจับกำปั้นไว้ที่กึ่งกลางใต้ซี่โครง กดมือเข้าข้างในแล้วกระตุกมือขึ้นด้านบนอย่างหนักและรวดเร็ว เพื่อพยายามช่วยผู้ป่วยไอ ควรทำซ้ำๆ จนกว่าผู้ป่วยจะสามารถหายใจได้เอง หรือหมดสติไป
หากผู้ป่วยหมดสติ ให้ค่อย ๆ วางตัวผู้ป่วยโดยให้นอนราบกับพื้น หากต้องการเคลียร์ทางเดินหายใจให้คุกเข่าลงข้างตัวผู้ป่วยแล้ว วางอุ้งมือแนบใต้ซี่โครงตรงกลางท้อง วางมืออีกข้างไว้ด้านบนแล้วกดเข้าด้านในจากนั้นดันมือทั้ง 2 ข้าง ขึ้น 5 ครั้ง หากทางเดินหายใจโล่งและผู้ป่วยยังไม่ตอบสนองให้เริ่มทำ CPR
สำหรับทารก (อายุน้อยกว่า 1 ปี) ตัวเด็กจะมีขนาดเล็กเกินไปสำหรับการช่วยเหลือด้วยวิธีรัดกระตุกหน้าท้อง ควรอุ้มทารกขึ้นมาแล้วตบหลัง 5 ครั้ง ตามด้วยการกดหน้าอก 5 ครั้ง ควรอุ้มทารกด้วยความระมัดระวัง โดยให้ศีรษะต่ำลงเพื่อให้แรงโน้มถ่วงช่วยทำให้ทางเดินหายใจโล่ง และต้องระมัดระวังในการหนุนศีรษะของทารกด้วย หากทารกตัวเขียวหรือตัวคล้ำลง หรือไม่ตอบสนอง ควรทำ CPR
เมื่อพบเห็นคนสำลักและมีข้อสงสัยเกี่ยวกับสิ่งที่ต้องทำ ให้รีบโทรขอความช่วยเหลือจากหน่วยแพทย์ฉุกเฉินทันที คุณอาจสามารถช่วยหยุดการสำลักได้สำเร็จโดยใช้เทคนิคที่กล่าวมาแล้วก่อนที่ความช่วยเหลือจะมาถึง แต่การให้ทีมแพทย์ฉุกเฉินประเมินอาการของผู้สำลักเมื่อมาถึงคือวิธีที่ดีที่สุด หากมีสิ่งใดติดอยู่ในลำคอทีมแพทย์ฉุกเฉินสามารถดูแลได้ทันทีและนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลเพื่อรับการรักษาต่อไป
รูปแบบของการรัดกระตุกหน้าท้องสำหรับสถานการณ์พิเศษ
ผู้ป่วยนั่งอยู่: อาจทำการรัดกระตุกหน้าท้องโดยให้เหยื่อนั่ง ในกรณีนี้ด้านหลังของเก้าอี้จะทำหน้าที่เป็นที่รองรับตัวผู้ป่วย ผู้ช่วยชีวิตยังคงโอบแขนรอบตัวผู้ป่วยและทำตามขั้นตอนที่อธิบายไว้ข้างต้น ผู้ช่วยชีวิตมักต้องคุกเข่าลง ในกรณีที่ด้านหลังของเก้าอี้อยู่สูงเกินไป ให้ผู้ป่วยยืนขึ้นหรือหมุนตัว 90 องศาเพื่อให้ด้านหลังของเก้าอี้อยู่ด้านใดด้านหนึ่งของผู้ป่วย
สำหรับผู้ช่วยชีวิตที่มีรูปร่างเล็กและผู้ป่วยมีรูปร่างใหญ่กว่า โดยเฉพาะกรณีที่เด็กช่วยชีวิตผู้ใหญ่: แทนที่จะยืนอยู่ข้างหลังผู้ป่วย ให้จัดท่าสำหรับการช่วยเหลือโดยให้ผู้ป่วยนอนหงาย ผู้ช่วยเหลือคร่อมเอวของผู้ป่วยไว้ วางมือข้างหนึ่งไว้ที่ท้องโดยให้อยู่กึ่งกลางระหว่างสะดือและขอบกระดูกหน้าอก ดันเข้าด้านในและกระตุกมือขึ้น ซึ่งเป็นเทคนิคเดียวกับที่ใช้ในคนหมดสติ
หากคุณกำลังสำลักและอยู่คนเดียว: คุณอาจรัดกระตุกท้องเองได้ โดยเลือกทำได้ด้วยวิธีใดวิธีหนึ่งจาก 2 วิธีนี้
คุณสามารถรัดกระตุกท้อง “ตัวเอง” ด้วยมือของคุณเอง โดยการวางตำแหน่งมือของคุณในลักษณะเดียวกับที่คุณกำลังทำการช่วยเหลือคนอื่น และส่งแรงดันเข้าข้างในและกระตุกมือขึ้นด้านบน
อีกวิธีหนึ่งคือ การงอท้องเหนือวัตถุที่มั่นคง เช่น หลังเก้าอี้ แล้วดันเพื่อกดตัวเองเข้าไปในวัตถุนั้น
คุณอาจหมดสติก่อนที่จะสิ่งแปลกปลอมจะหลุดออกมา และก่อนที่ความช่วยเหลือจะมาถึง ในชุมชนส่วนใหญ่มักมีระบบช่วยเหลือของสถาบันการแพทย์ฉุกเฉิน(สพฉ.) ที่เรียกว่า สายด่วน 1669 เมื่อใดก็ตามที่มีการโทรผ่าน 1669 ไปยังศูนย์จัดส่งผู้มอบหมายงาน จะแสดงหมายเลขโทรศัพท์ ตำแหน่งของผู้ใช้โทรศัพท์ และเจ้าของหมายเลขโทรศัพท์ของสายเรียกเข้า ซึ่งช่วยระบุตำแหน่งที่เกิดเหตุได้อย่างรวดเร็ว และช่วยให้สามารถตรวจสอบการโทรศัพท์ได้
กดหมายเลข 1669 และเปิดสายการสนทนาโทรศัพท์ทิ้งไว้ใน การปฏิบัติตามข้อกำหนดนี้ ทำให้มั่นใจได้ว่าเจ้าหน้าที่กู้ภัยจะมาถึงในกรณีที่การกระตุกรัดท้อง “ตัวเอง” เพื่อให้สิ่งแปลกปลอมหลุดออกมานั้นล้มเหลวและคุณหมดสติไปก่อน หากผู้มอบหมายงานเพิกเฉยต่อสายสนทนานี้ ต้องมีการตรวจสอบการโทร
ตรวจสอบกับสถานีตำรวจในพื้นที่ และหาคำตอบว่าศูนย์จัดส่ง 1669 ในพื้นที่ของคุณปฏิบัติตามขั้นตอนเหล่านี้หรือไม่ หากคุณอาศัยอยู่ในชุมชนที่ไม่มีระบบสายด่วน 1669 ให้ตรวจสอบหมายเลขฉุกเฉินและการปฏิบัติตามขั้นตอนเหล่านี้กับหน่วยงานตำรวจท้องที่
ผู้ที่ตั้งครรภ์ / เป็นโรคอ้วน: การรัดกระตุกท้องอาจไม่ได้ผลในผู้ที่มีครรภ์แก่ใกล้คลอดหรือผู้ที่เป็นโรคอ้วน ในกรณีนี้สามารถใช้วิธีกดหน้าอกได้ สำหรับผู้มีสตินั่งหรือยืนได้ให้ทำตามขั้นตอนต่อไปนี้
วางมือไว้ใต้รักแร้ของผู้ป่วย
โอบแขนรอบหน้าอกของผู้ป่วย
วางนิ้วหัวแม่มือของกำปั้นไว้ตรงกลางกระดูกหน้าอก
จับกำปั้นด้วยมืออีกข้างแล้วดันไปข้างหลัง ทำเช่นนี้ต่อเนื่องจนกว่าสิ่งแปลกปลอมจะหลุดออกมา หรือจนกว่าผู้ป่วยจะหมดสติ
สำหรับผู้ที่ตั้งครรภ์โดยไม่รู้ตัวหรือเป็นโรคอ้วน ลำดับเหตุการณ์จะเหมือนกับการช่วยชีวิตผู้ใหญ่ที่หมดสติ มีการรัดกระตุกหน้าอกแทนการรัดกระตุกท้อง ในการวางตำแหน่งตัวเองสำหรับการกระตุกหน้าอกให้ทำตามขั้นตอนต่อไปนี้
คุกเข่าลงข้างตัวของผู้ป่วย
เลื่อนสองนิ้วขึ้นที่ขอบด้านล่างของโครงกระดูกซี่โครงจนกระทั่งถึงขอบด้านล่างของกระดูกหน้าอกที่เรียกว่า ลิ้นปี่
ในขณะที่วางสองนิ้วบนลิ้นปี่ ให้วางมืออีกข้างบนกระดูกหน้าอกเหนือนิ้วมือ เพื่อให้สิ่งแปลกปลอมหลุดออกมาควรออกแรงกระตุกอย่างแงและรวดเร็ว
ควรความระมัดระวังเกี่ยวกับภาวะแทรกซ้อน เช่น กระดูกซี่โครงหัก และความเสียหายของกล้ามเนื้อหัวใจ ที่อาจเกิดขึ้นจากการรัดกระตุกหน้าอก
ถ้าเป็นไปได้ ในหญิงตั้งครรภ์ควรทำการรัดกระตุกท้องที่กะบังลม(ใต้ชายโครง) โดยเฉพาะอย่างยิ่งหากยังมีพื้นที่ว่างระหว่างมดลูกและทารกที่โตขึ้นกับโครงกระดูกซี่โครง และทำการรัดกระตุกโครงกระดูกซี่โครง
https://www.mayoclinic.org/first-aid/first-aid-choking/basics/art-20056637
https://www.healthline.com/health/choking-adult-or-child-over-1-year
ผู้เชี่ยวชาญอิสระด้านสุขภาพ ผู้เชี่ยวชาญในด้านสมุนไพรไทยเป็นพิเศษ โดยปัจจุบันเป็นผู้เขียนหลักของ Club of Thai Health มีงานอดิเรก คือการปลูกสมุนไพรไทย และเพาะพันธุ์พืชหายาก