ยาคุมฉุกเฉินคืออะไร

การคุมกำเนิดฉุกเฉินใช้ป้องกันการตั้งครรภ์หลังมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ได้ป้องกัน หรือหากวิธีการคุมกำเนิดที่ใช้เกิดปัญหา ตัวอย่างเช่น ถุงยางอนามัยแตก หรือรู้ตัวว่ารับประทานยาคุมกำเนิดไม่ครบ

ประเภทของการคุมกำเนิดฉุกเฉิน

การคุมกำเนิดฉุกเฉินมี 2 ประเภท :

• การกินยาคุมฉุกเฉิน – Levonelle หรือ ellaOne (ยาคุมกำเนิดหลังมีเพศสัมพันธ์)
• อุปกรณ์สำหรับมดลูก (IUD หรือแหนบ)

ข้อเท็จจริงเกี่ยวกับการคุมกำเนิดฉุกเฉิน

• จำเป็นต้องกินยาเม็ดคุมกำเนิดฉุกเฉินภายใน 3 วัน (Levonelle) หรือ 5 วัน (ellaOne) หลังมีเพศสัมพันธ์ที่ไม่ได้ป้องกัน เพื่อให้การคุมกำเนิดมีประสิทธิภาพ – ยิ่งรับประทานเร็ว ก็ยิ่งเพิ่มประสิทธิภาพการคุมกำเนิดให้มากขึ้น
• ห่วงอนามัย หรือ IUD ควรนำมาใช้ภายใน 5 วันหลังมีเพศสัมพันธ์โดยไม่ได้ป้องกันหรือไม่เกิน 5 วันหลังจากที่เกิดการตกไข่เพื่อให้มีประสิทธิผลในการคุมกำเนิด
• พบว่าห่วงอนามัยมีประสิทธิภาพมากกว่ายาเม็ดคุมกำเนิดในกรณีที่ต้องการป้องกันการตั้งครรภ์ – พบว่าต่ำกว่า 1% ของผู้หญิงที่ใช้ห่วงอนามัยจึงจะตั้งครรภ์
• การรับประทานยาเม็ดคุมกำเนิดฉุกเฉิน Levonelle หรือ ellaOne นั้นอาจทำให้ผู้รับประทานรู้สึกปวดหัว หรือปวดท้อง และไม้สบายได้
• ยาเม็ดคุมกำเนิดฉุกเฉินอาจส่งผลให้ประจำเดือนมาเร็วขึ้น แฃะอาจรู้สึกปวดมากกว่าปกติ
• หากรู้สึกป่วย (อาเจียน) ภายใน 2 ชั่วโมงหลังจากรับประทานยา Levonelle หรือภายใน 3 ชั่วโมงหลังรับประทานยา ellaOne ให้รีบไปพบแพทย์ อาจจำเป็นต้องทานยาอีกครั้ง หรือใส่ห่วงอนามัย
• กรณีใช้ห่วงอนามัยเพื่อคุมกำเนิดฉุกเฉิน สามารถใส่ทิ้งเอาไว้ เพื่อการคุมกำเนิดแบบปกติได้
• กรณีที่ใช้ห่วงอนามัยเพื่อกำเนิดแบบปกติ อาจทำให้ประจำเดือนมานานมากขึ้น มีเลือดมากขึ้น หรือเจ็บปวดมากขึ้นได้
• กรณีที่รู้สึกไม่สบายตัวเมื่อใส่ห่วงอนามัย อาจใช้ยาแก้ปวดบรรเทาอาการได้
• ยังไม่พบผลข้างเคียงที่รุนแรงจากการคุมกำเนิดแบบฉุกเฉิน
• การคุมกำเนิดฉุกเฉินไม่ใช่การทำแท้ง

วิธีการทำงานของยาคุมฉุกเฉิน

Levonelle

Levonelle มีส่วนประกอบของ levonorgestrel ซึ่งเป็นฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนตามธรรมชาติที่ผลิตโดยรังไข่ ใช้เพื่อหยุดหรือชะลอการปล่อยไข่ (การตกไข่)

การกินยาคุมฉุกเฉิน Levonelle ต้องใช้ภายใน 72 ชั่วโมง (3 วัน) หลังมีเพศสัมพันธ์ เพื่อป้องกันการตั้งครรภ์ และไม่รบกวนวิธีการคุมกำเนิดตามปกติ

ellaOne

ellaOne มีส่วนประกอบของ ulipristal acetate ซึ่งมีประสิทธิภาพในการหยุดยั้งการทำงานของฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนได้ ดังนั้นยาชนิดนี้จึงสามารถหยุด หรือชะลอการปล่อยไข่ได้

ellaOne จะต้องกินยาคุมฉุกเฉิน 1 เม็ดภายใน 120 ชั่วโมง (5 วัน) หลังการมีเพศสัมพันธ์ เพื่อประสิทธิภาพในการป้องกันไม่ให้ตั้งครรภ์

วิธีกินยาคุมฉุกเฉิน Levonelle หรือ ellaOne

ยา Levonelle และ ellaOne ไม่ป้องกันโอกาสตั้งครรภ์ครั้งต่อไป – ในกรณีที่มีเพศสัมพันธ์ที่ไม่มีการป้องกันเป็นประจำ หลังจากรับประทานยาเม็ดคุมกำเนิดฉุกเฉินแล้ว ก็แสดงว่ามีโอกาสตั้งครรภ์ได้อีก

เป็นยาที่มีวัตถุประสงค์แตกต่างกับยาคุมกำเนิดทั่วไป แต่สามารถใช้การคุมกำเนิดฉุกเฉินได้มากกว่า 1 ครั้งของรอบประจำเดือนได้

ผู้ที่สามารถใช้ยาเม็ดคุมกำเนิดฉุกเฉินได้

ผู้หญิงส่วนมากสามารถใช้ยาเม็ดคุมกำเนิดฉุกเฉินได้ รวมถึงผู้หญิงที่โดยปกติไม่สามารถใช้การคุมกำเนิดด้วยฮอร์โมนได้ ทั้งยาเม็ดชุดรวม และแผ่นแปะเพื่อคุมกำเนิด รวมทั้งกรณีเด็กผู้หญิงที่อายุต่ำกว่า 16 ปีก็สามารถใช้ได้เช่นกัน

แต่ไม่ควรใช้ยาเม็ดคุมกำเนิดฉุกเฉิน หากมีอาการแพ้ตัวยา เป็นโรคหอบหืดระดับรุนแรง หรือรับประทานยาใด ๆ ที่อาจมีปฏิกิริยากับยาคุมกำเนิดชนิดฉุกเฉิน เช่น:

• ยาสมุนไพรเซนต์จอห์นเวิร์ต
• ยารักษาโรคลมบ้าหมู เอชไอวี หรือวัณโรค (TB) บางชนิด
• ยาลดกรดในกระเพาะอาหาร เช่น โอเมพราโซล
• ยาปฏิชีวนะบางชนิด (rifampicin และ rifabutin)

ไม่ควรใช้ยาคุมฉุกเฉิน ellaOne หากรับประทานยาเหล่านี้อยู่ เนื่องจากอาจมีผลต่อประิทธิภาพของการคุ้มกำเนิด แต่อาจใช้ยา Levonelle ได้ แต่อาจต้องใช้ขนาดยาเพิ่มขึ้น

แจ้งให้แพทย์ พยาบาล หรือเภสัชกร ทราบถึงยาประจำวันที่ใช้อยู่ เพื่อขอคำแนะนำถึงความปลอดภัย หรือข้อห้ามต่าง ๆ

กรณีหญิงที่กำลังให้นมบุตร

ยา Levonelle มีความปลอดภัยต่อหญิงที่กำลังให้นมบุตร แม้ว่าฮอร์โมนในยาอาจผ่านเข้าสู่น้ำนมแม่ไปยังลูกได้เล็กน้อย แต่ก็จะไม่เป็นอันตรายต่อลูกน้อย

กรณียา ellaOne ยังไม่ทราบผลกระทบอย่างชัดเจน แต่ผู้ผลิตแนะนำว่าไม่ควรให้นมลูกเป็นเวลา 1 สัปดาห์หลังรับประทานยานี้

 กรณีหญิงที่ใช้ยาคุมกำเนิดอยู่แล้ว

แม้ว่ากินยาคุมกำเนิดอยู่แล้ว แต่อาจต้องกินยาคุมกําเนิดฉุกเฉิน เมื่อ:

• ลืมกินยาเม็ดคุมกำเนิดตามระยะเวลาที่กำหนด
• ไม่ได้ใช้แผ่นแปะคุมกำเนิด หรือวงแหวนช่องคลอดอย่างถูกต้อง
• การฝังยาคุมกำเนิดหรือฉีดยาคุมกำเนิดช้าเกินกว่ากำหนด

เมื่อใช้ยา Levonelle แล้วควร:

• ทานยาเม็ดคุมกำเนิดเม็ดถัดไป หรือใช้แผ่นแปะคุมกำเนิดหรือวงแหวนช่องคลอดใหม่ ภายใน 12 ชั่วโมงหลังจากรับประทานยาเม็ดคุมกำเนิดฉุกเฉิน
• ทานยาเม็ดคุมกำเนิดตามปกติต่อไป

อาการข้างเคียงยาคุมฉุกเฉิน

ยาคุมฉุกเฉิน ผลข้างเคียงไม่ร้ายแรง หรือระยะยาวจากการรับประทานยาเม็ดคุมกำเนิดฉุกเฉิน แต่อาจทำให้เกิด อาการดังนี้:

• ปวดหัว
• ปวดท้อง
• รอบเดือนเกิดการเปลี่ยนแปลงช่วงเวลา หรือรู้สึกปวดมากกว่าปกติ
• รู้สึกไม่สบาย – ไปพบแพทย์หากเกิดผลของการกินยาคุมฉุกเฉินที่ทำให้รู้สึกไม่สบายภายใน 2 ชั่วโมง หลังจากรับประทานยา Levonelle หรือ 3 ชั่วโมงหลังจากรับประทานยา ellaOne เพราะอาจจำเป็นต้องรับประทานยาเพิ่ม หรือใส่ห่วงอนามัย

ควรไปพบแพทย์หรือพยาบาล หากอาการไม่สบาย ไม่ดีขึ้นภายใน 2 – 3 วัน หรือเมื่อ:

• เกิดความสงสัยว่าตั้งครรภ์
• รอบเดือนถัดไป ช้ากว่ากำหนด 7 วัน
• ประจำเดือนมาเพียงสั้น ๆ หรือน้อยกว่าปกติ
• เกิดอาการปวดอย่างเฉียบพลันที่ท้องน้อย – บางกรณีอาจเกิดปัญหาไข่ปฏิสนธิและฝังตัวนอกมดลูก (การตั้งครรภ์นอกมดลูก)

นี่คือแหล่งที่มาในบทความของเรา

• https://www.webmd.com/sex/birth-control/plan-b
• https://www.webmd.com/sex/birth-control/faq-questions-emergency-contraception
• https://www.nhs.uk/conditions/contraception/emergency-contraception/