ไซยาไนด์ หรือ Cyanide คือ พิษที่ออกฤทธิ์เร็วซึ่งอาจทำให้ถึงขั้นเสียชีวิตได้ มักนำมาใช้เป็นอาวุธเคมีในสงครามโลกครั้งที่ 1 ไซยาไนด์ และสารประกอบที่ส่วนผสมของไซยาไนด์มักถูกนำมาใช้ในโรงงาน และกระบวนการผลิต ในปี 2004 สหรัฐอเมริกาได้ผลิตโซเดียมไซยาไนด์ และไฮโดรเจนไซนาไนด์ออกมาถึง 286 ล้านปอนด์ และมากกว่า1.8 พันล้านปอน์ตามลำดับ เรายังพบสารไซยาไนด์ในระดับอ่อนๆในสิ่งมีชีวิต และพบได้ในบุหรี่ ท่อไอเสียรถยนตร์ และในอาหารเช่นผักโขม หน่อไม้ อัลมอนด์ ถั่วลิมา เม็ดผลไม้ และมันสำปะหลัง
สารเคมีบางชนิด และคุณสมบัติบางอย่างของไซยาไนด์ที่อาจมีส่วนในการเกิดอุบัติเหตุในวงการอุตสาหกรรม และการก่อการร้ายคือ:
ไซยาไนด์ และสารประกอบที่มีไซยาไนด์ คือ ส่วนประกอบถูกนำมาใช้ประโยชน์ในยาฆ่าแมลง และการรมควัน พลาสติก ชุบโลหะ ล้างฟิลม์ และทำเหมือง ในอุตสาหกรรมยา และสิ่งทอก็มักต้องใช้ไซยาไนด์ ไซยาโนเจนถูกนำมาใช้ทำเชื้อเพลิงจรวด ในอดีตไฮโดนเจนไซยาไนด์เคยนำมาใช้ทำอาวุธเคมี การผลิตเหล็ก และเหล็กกล้า โรงงานเคมี และการบำบัดน้ำเสียจะสร้างไซยาไนด์ขึ้นมาได้ ในระหว่างการฆ๋าเชื้อน้ำด้วยคลอรีน อาจทำให้เกิดไซยาโนเจนคลอไรด์ในปริมาณอ่อนๆได้
คนเราอาจได้รับความเสี่ยงกับระดับไซยาไนด์ต่ำๆในการใช้ชีวิตประจำวันจากอาหาร การสูบบุหรี่ และแหล่งอื่นๆ แต่อย่างไรก็ตามก็พบว่าไซยาไนด์ก็อาจส่งผลให้เกิดการเสียชีวิตได้จากอุบัติเหตุ การฆ่าตัวตายหรือการฆาตกรรม การสูดดมก๊าซไซยาไนด์ โดยเฉพาะเมื่ออยู่ในที่ปิด ก็จะส่งผลต่อสุขภาพอย่างเห็นได้ชัดเจน อาหาร และเครื่องดื่มที่มีไซยาไนด์เป็นส่วนประกอบก็เป็นาสาเหตุที่ส่งผลต่อสุขภาพได้
ผลต่อสุขภาพจากการสัมผัสไซยาไนด์ระดับสูงสามารถมีอาการได้ตั้งแต่วินาทีไปจนถึงหลายนาที บางสัญญาน และอาการไซยาไนด์เป็นพิษคือ:
ระบบประสาทส่วนกลาง และกล้ามเนื้อหัวใจมีความไวต่อการกระตุ้นมากเป็นพิเศษต่อการสัมผัสไซยาไนด์เพราะต้องการออกซิเจนสูง ผลกระทบต่อสุขภาพอย่างรุนแรงขึ้นอยู่กับชนิ และระยะเวลาในการสัมผัส ปริมาณ และรูปแบบของไซยาไนด์
สิ่งที่สำคัญที่สุดขั้นแรกในการรักษาเมื่อสัมผัสไซยาไนด์ คือ การเคลื่อนย้ายคนไข้จากบริเวณที่สัมผัสไซยาไนด์ไปยังพื้นที่ที่มีอากาศถ่ายเท และจึงเริ่มขจัดพิษ การกำจัดพิษคือต้องถอดเสื้อผ้าของคนไข้ที่มีการปนเปื้อนออก และล้างตัวคนไข้ทั้งตัว และผมด้วนสบู่ และน้ำ ล้างตาคนไข้ด้วยน้ำในปริมาณมากหรือนำเกลือฆ่าเชื้อ นำเสื้อผ้าที่มีการปนเปื้อนห่อพลาสติดในถุงสองชั้นก่อนนำไปทิ้งเพื่อป้องกันการติดเชื้อซ้ำในอนาคต
พิษจากไซยาไนด์สามารถรักษาได้ด้วยการให้ออกซิเจนอย่างรวดเร็ว และใช้ยาต้านพิษโซเดียมไนเตรท และโซเดียมไธโอซัลเฟต โซเดียมไนเตรทนำมาใช้ผ่านหลอดเลือดดำ
หากคนไข้คือผู้ประสบเหตุจากการสูดดมควัน และอาจมีระดับคาร์บอกซีฮีโมโกลบิน ต้องให้โซเดียมไธโอซัลเฟตเท่านั้น โซเดียมไนเตรทอาจผลิตเมธฮีโมโกลบินมากเกินไป และทำให้ความสามารถในการนำพาออกซิเจนมีอันตราย ยาต้านพิษจะทำงานอย่างช้าๆ และปรับสมดุลปริมาณยาเพื่อป้องกันการใช้ยาเกินขนาดในคนไข้
การให้น้ำเกลือ และท่านอนหงายมักถูกแนะนำสำหรับโซเดียมไนเตรทที่ก่อให้เกิดภาวะความดันโลหิตต่ำเมื่อมีการเปลี่ยนท่า การฉีดโซเดียมไบคาร์บอเนตอาจมีความจำเป็นในการแก้ไขภาวะเลือดเป็นกรด
|
คนไข้ |
อาการน้อย
(มีสติ) |
อาการรุนแรง
(ไม่มีสติ) |
การรักษาอื่นๆ |
| เด็ก | หากคนไข้มีสติ และไม่มีสัญญานหรืออาการ ยาต้านพิษอาจไม่มีความจำเป็น | โซเดียมไนเตรท: 0.12 – 0.33 มล/กก ไม่ควรเกิน 10 มล ของ 3% จากสารละลายทางเส้นเลือดไม่น้อยกว่า 5 นาที หรือช้าลงหากความดันโลหิตต่ำดีขึ้น
และ โซเดียมธีโอซัลเฟต: 1.65 มล/กก 25% สารละลายผ่านสายน้ำเกลือเกิน 10-20 นาที |
เกิดภาวะความดันโลหิตต่ำเมื่อมีการเปลี่ยนท่า การให้น้ำเกลือ และท่านอนหงายมักถูกแนะนำ
หากภาวะหยุดหายใจยังคงอยู่หลังได้รับยาต้านพิษ ให้พิจารณาโซเดียมไบคาร์บอเนตสำหรับเลือดเป็นกรดรุนแรง |
| ผู้ใหญ่ | หากคนไข้มีสติ และไม่มีสัญญานหรืออาการ ยาต้านพิษอาจไม่มีความจำเป็น | โซเดียมไนเตรท : 10 – 20 มล. ของ 3% สารละลายผ่านสายน้ำเกลือเกิน 5 นาที
และ โซเดียมไธโอซัลเฟต: 50 มล.ของ 25% ของสารละลายนานเกิน 10- 20นาที |
|
ผู้เชี่ยวชาญอิสระด้านสุขภาพ ผู้เชี่ยวชาญในด้านสมุนไพรไทยเป็นพิเศษ โดยปัจจุบันเป็นผู้เขียนหลักของ Club of Thai Health มีงานอดิเรก คือการปลูกสมุนไพรไทย และเพาะพันธุ์พืชหายาก