พยาธิเข็มหมุด มีอีกชื่อหนึ่งว่า พยาธิเส้นด้าย (Threadworm) คือพยาธิชนิดที่พบได้บ่อยในลำไส้ โดยทางการแพทย์จะเรียกว่า โรคพยาธิเส้นด้าย หรือ enterobiasis vermicularis
พยาธิพวกนี้จัดว่าเป็นปรสิต หมายความว่า มันใช้ร่างกายมนุษย์เพื่อความอยู่รอดและแพร่พันธุ์ โดยพยาธิเส้นด้ายในมนุษย์ ไม่สามารถแพร่ไปยังสัตว์ได้
หนอนตัวเต็มวัย จะมีขนาดประมาณ 0.2-0.4 นิ้ว หรือ 5-10 มิลลิเมตร คล้ายลูกแมกซ์ มีลักษณะเป็นสีขาวหรือสีครีม เหมือนด้ายชิ้นเล็กๆ และสามารถมีชีวิตได้ถึง 6 สัปดาห์
หากมีหนอนเต็มวัยจำนวนไม่มาก อาการจะไม่รุนแรงหรืออาจจะไม่มีอาการเลย แต่อาการจะแย่ลงเมื่อติดเชื้อหนักหรือปานกลาง
หลังจากสี่สัปดาห์ พยาธิตัวเมียที่พร้อมจะวางไข่ จะออกจากลำไส้ไปยังทวารหนักเพื่อวางไข่ โดยไข่จะถูกวางในบริเวณที่มีเมือกคล้ายวุ้น
เชื่อกันว่า เมือกอันนี้เป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดอาการคันในเวลากลางคืน ในระหว่างที่พยาธิกำลังเจริญเติบโต ร่างกายอาจมีอาการดังนี้ :
ผู้ที่ติดเชื้อรุนแรง อาจมีอาการ :
หากพบผู้ติดเชื้อในบ้าน สมาชิกคนอื่นๆในบ้าน ควรได้รับการตรวจด้วยเช่นกันถึงแม้ว่าจะไม่แสดงอาการใดๆก็ตาม
สาเหตุของการเกิดพยาธิเส้นด้ายคือ มีสุขอนามัยที่ไม่สะอาดเพียงพอ
และสามารถติดเชื้อและแพร่เชื้อได้ตามตามพื้นผิวต่างๆที่ถูกสัมผัส ถ้าหามีผู้อื่นมาสัมผัสในบริเวณนั้นและเอาเข้าปาก ก็าจจะติดเชื้อได้
หลังจากที่พยาธิตัวเมียวางไข่แล้ว ไข่จะถูกสามารถถ่ายโอนจากทวารไปยัง :
พยาธิตัวเมียจะปล่อยเมือกคันออกมาเมื่อวางไข่ เพื่อกระตุ้นให้เกิดการเกา ดังนั้นไข่จากมือสามารถถูกถ่ายโอนไปยังสิ่งที่สัมผัสต่างๆ ได้แก่ :
ไข่สามารถอยู่รอดได้นานถึง 3 สัปดาห์บนพื้นผิวต่างๆ ถ้าหากมีการเอามือไปสัมผัสแล้วนำไปเข้าปาก อาจมีความเสี่ยงที่จะกลืนไข่เข้าไปและติดเชื้อได้
ไข่ขนาดเล็กอาจลอยอยู่ในอากาศ ทำให้สามารถหายใจเข้าไปได้ โดยจะสามารถเกิดขึ้นได้เมื่อมีการสะบัดผ้าเช็ดตัวหรือผ้าปูที่นอน หลังจากที่มีการนำไข่เข้าสู่ร่างกาย ไข่จะฟักอยู่ในลำไส้ 1-2 เดือน และจะวางไข่ได้มากขึ้นเมื่อพยาธิตัวเมียได้ฟักออกมา
เด็กเล็กมีแนวโน้มที่จะติดเชื้อได้มากกว่า เพราะมีแนวโน้มที่จะล้างมือได้ไม่สะอาด ทำให้มีการกลืนไข่เข้าไปได้อย่างต่อเนื่อง
เด็กจะมีการสัมผัสกันอย่างใกล้ชิด ทำให้มีโอกาสติดเชื้อซ้ำได้มาก
พยาธิไส้เดือนจะพบได้มากในสภาพที่แออัด
พยาธิเส้นด้ายไม่สามารถติดในสัตว์เลี้ยงได้ แต่อย่างไรก็ตาม ก็อาจจะมีไข่ติดอยู่บนขนของสัตว์เลี้ยงแล้วย้ายไปอยู่นมือของมนุษย์ได้
การติดเชื้อสามารถรักษาได้ง่าย แต่สิ่งสำคัญที่สุดในการรักาาคือการป้องกันการติดเชื้อซ้ำ การรักษาจะต้องรวมไปถึงสมาชิกทุกคนในบ้านด้วย โดยทุกคนจะต้องรักษาความสะอาดอย่างเคร่งครัดเป็นระยะเวลา 6 สัปดาห์ หรือใช้ยาฆ่าเชื้อเพื่อรักษาความสะอาดต่อเนื่อง 2 สัปดาห์
ยาบางชนิดสามารถหาซื้อได้ตามร้านขายยาทั่วไป ซึ่ง และควรปฏิบัติตามวิธีการใช้อย่างเคร่งครัด ผู้ที่ตั้งครรภ์ ให้นมบุตร หรือมีทารกอายุน้อยกว่า 6 สัปดาห์ควรปรึกษาแพทย์
หารมีการใช้ยา ทุกคนในบ้านควรได้รับการรักษาด้วยเช่นกัน เพราะอาจะมีความเสี่ยงที่จะได้รับการแพร่เชื้อภายในครอบครัวถึงแม้ว่าจะไม่แสดงอาการก็ตาม วิธีการรักษาพยาธิไส้เดือนไว้ดังนี้
การรักษาความสะอาดจะต้องทำต่อเนื่องเป็นระยะเวลา 2 อาทิตย์หลังจากการรักษาเบื้องต้น
ยาสำหรับการรักษาสามารถหาซื้อได้ทั่วไป แต่ควรปรึกษาแพทย์ก่อนใช้ยา
ผู้เชี่ยวชาญอิสระด้านสุขภาพ ผู้เชี่ยวชาญในด้านสมุนไพรไทยเป็นพิเศษ โดยปัจจุบันเป็นผู้เขียนหลักของ Club of Thai Health มีงานอดิเรก คือการปลูกสมุนไพรไทย และเพาะพันธุ์พืชหายาก