ผู้ชายมีนม (Gynecomastia) คือภาวะที่พบบ่อยในผู้ชายและเด็กผู้ชาย โดยมีอาการเต้านมบวมใหญ่ผิดปกติ ผู้ชายและผู้หญิงทุกคนมีต่อมเต้านม แต่ไม่สามารถสังเกตเห็นได้ในผู้ชายเพราะมักจะมีหน้าอกขนาดเล็กและอวัยวะส่วนี้ไม่มีการพัฒนา
การขยายตัวของต่อมเต้านมในเพศชายอาจเกิดได้ทั้งในทารกแรกเกิด, เด็กชายในช่วงวัยแรกรุ่น และชายที่มีอายุมาก
เมื่อเข้าสู่วัยผู้ใหญ่ กว่า 90 เปอร์เซ็นต์ของภาวะดังกล่าวจะหายไปเอง และจะเกิดขึ้นอีกครั้งตามอายุที่มากขึ้น
ผู้ชายมีนมไม่ได้เกิดกับผู้ที่มีไขมันส่วนเกินอันเนื่องมาจากมีน้ำหนักเกินมากเกินไป ซึ่งสาเหตุเกิดจากปัจจัยต่าง ๆ ต่อเนื้อเยื่อเต้านม การออกกำลังกายหรือลดน้ำหนักจะไม่ทำให้เนื้อเยื่อเต้านมลดลง
ภาวะที่มีไขมันปริมาณมากบริเวณเต้านม (Pseudogynecomastia) เป็นภาวะที่แยกออกจากเงื่อนไขดังกล่าว ซึ่งไขมันสะสมที่หน้าอกอาจเกิดจากการมีน้ำหนักเกินหรือเป็นโรคอ้วน
เต้านมประกอบด้วยเนื้อเยื่อต่อมต่าง ๆ ซึ่งมีเนื้อแน่นและกระชับ และยังมีเนื้อเยื่อไขมันซึ่งจะมีลักษณะอ่อนนุ่ม
ซึ่งทั้งสองเนื้อเยื่อจะอัตราส่วนแตกต่างกันไปในแต่ละคน ผู้ชายที่เป็นภาวะเต้านมโตอาจมีเนื้อเยื่อทั้งสองชนิดมากเกินไป
การดูดไขมัน (Liposuction) สามารถขจัดเนื้อเยื่อไขมันส่วนเกินได้ ซึ่งงจะต้องสอดท่อขนาดเล็กผ่านรอยผ่าตัด 3 ถึง 4 มิลลิเมตร
การตัดออก (Excision) หมายถึงการตัดเนื้อเยื่อออกด้วยมีดผ่าตัดเพื่อเอาเนื้อเยื่อต่อมส่วนเกินออก โดยปกติจะทิ้งรอยแผลเป็นไว้บริเวณขอบหัวนม
หากจำเป็นต้องลดขนาดเนื้อเยื่อและผิวหนังลงมาก รอยผ่าตัดและแผลก็จะมีขนาดใหญ่ตามไปด้วย
ในผู้ป่วยบางรายจำเป็นต้องทำทั้งวิธีดูดไขมันและการตัดออก
โดยหลังการผ่าตัดหน้าอกจะฟกช้ำและบวม ผู้ป่วยอาจต้องสวมเสื้อผ้ายืดหยุ่นพิเศษเป็นเวลา 2 สัปดาห์เพื่อช่วยลดอาการบวม
โดยปกติจะใช้เวลาประมาณ 6 สัปดาห์ในการกลับสู่ภาวะปกติ ภาวะแทรกซ้อนจากการผ่าตัดเกิดขึ้นได้ยาก ซึ่งรวมถึงการตัดเนื้อเยื่อเต้านมออกไม่เพียงพอ, รูปร่างหน้าอกที่ไม่เท่ากันและความรู้สึกของหัวนมข้างเดียวหรือทั้งสองข้างลดลง
การตัดออกอาจเสี่ยงต่อการเกิดลิ่มเลือด ซึ่งจำเป็นทำการระบายออก
โดยปกติผู้ชายมีนมมักจะหายได้เองโดยไม่ต้องรักษาใด ๆ แต่หากมีอาการผิดปกติอาจต้องได้รับการรักษา
หากอาการเกิดจากยา ผู้ป่วยอาจต้องเปลี่ยนไปใช้ยาอื่น และหากผู้ป่วยใช้ยาในช่วงเวลาสั้นๆ อาการจะเกิดขึ้นเพียงแค่ชั่วคราว
และหากอาการไม่หายภายใน 2 ปีหรือเกิดอาการเจ็บปวดอาจจำเป็นต้องได้รับการรักษา
ซึ่งปกติกรณีต้องได้รับการรักษาเกิดขึ้นได้ยาก โดยตัวเลือกในการรักษามีวิธีต่างๆ ได้แก่ การผ่าตัดลดขนาดหน้าอก หรือการรักษาด้วยฮอร์โมนเพื่อป้องกันผลกระทบจากฮอร์โมนเอสโตรเจน
ทาม็อกซิย์เฟน (Tamoxifen) เป็นยาที่ขัดขวางการทำงานของฮอร์โมนเอสโตรเจนในร่างกาย ใช้สำหรับรักษาและป้องกันมะเร็งเต้านม แต่ยังสามารถลดอาการปวดเต้านมและผู้ชายมีนม
สารยับยั้งอะโรมาเทส (Aromatase inhibitors) ที่ใช้ในการรักษามะเร็งเต้านมและมะเร็งรังไข่ในผู้หญิงวัยหมดประจำเดือน สามารถใช้เพื่อป้องกันหรือรักษาผู้ชายมีนม
การเปลี่ยนฮอร์โมนเพศชาย (Testosterone) สามารถรักษาภาวะเต้านมโตในผู้สูงอายุที่มีระดับฮอร์โมนเพศชายต่ำ
มีปัจจัยหลายประการที่นำไปสู่ภาวะดังกล่าว
ซึ่งอาจเกิดจากความไม่สมดุลระหว่างฮอร์โมนเทสโทสเตอโรนและเอสโตรเจน โดยฮอร์โมนเอสโตรเจนเป็นฮอร์โมนเพศหญิงทำให้เนื้อเยื่อเต้านมเติบโต ในขณะที่ฮอร์โมนเทสโทสเตอโรนซึ่งเป็นฮอร์โมนเพศชายจะหยุดเอสโตรเจนไม่ให้สร้างเนื้อเยื่อเต้านม
เพศชายและหญิงทุกคนมีทั้งฮอร์โมนเทสโทสเตอโรนและเอสโตรเจน แต่ฮอร์โมนเทสโทสเตอโรนเกิดขึ้นในสัดส่วนที่สูงกว่าในผู้ชาย ขณะที่ผู้หญิงมีระดับฮอร์โมนเอสโตรเจนสูงกว่า
อาการหน้าอกบวมเป็นเรื่องปกติในผู้ชายเมื่อเข้าสู่วัยกลางคนและวัยสูงอายุ ผู้ชายที่มีอายุมากกว่าจะสร้างฮอร์โมนเทสโทสเตอโรนน้อยกว่าและมักมีไขมันมากกว่าผู้ชายที่อายุน้อยกว่า ซึ่งสิ่งนี้อาจส่งผลให้ร่างกายมีการผลิตฮอร์โมนเอสโตรเจนสูงขึ้น
ปัจจัยเสี่ยงอาจรวมถึง:
โรคไตหรือโรคตับ
การดื่มแอลกอฮอล์
การฉายรังสีรักษาของลูกอัณฑะ
กลุ่มอาการไคลน์เฟลเตอร์ (Klinefelter’s syndrome)
เนื้องอกในอัณฑะ, ต่อมหมวกไตหรือต่อมใต้สมอง
โรคต่อมไทรอยด์โตแบบเป็นพิษ (Hyperthyroidism) และเนื้องอกที่กระตุ้นการทำงานของฮอร์โมน
โดยร้อยละ 10 ถึง 20 ของผู้ป่วยถูกคาดว่าเกิดจากการใช้ยาหรือผลิตภัณฑ์สมุนไพร และร้อยละ 25 เกิดขึ้นโดยไม่ทราบสาเหตุ
ซึ่งนักวิจัยได้พบความเชื่อมโยงที่เป็นไปได้ระหว่างการเกิดของผู้ชายมีนมกับยาผิดกฎหมายหลายชนิด
ยาที่อาจทำให้เต้านมในผู้ชายขยายใหญ่ขึ้น ได้แก่ :
น้ำมันจากต้นชาและผลิตภัณฑ์จากลาเวนเดอร์ซึ่งใช้ในครีมและแชมพูอาจส่งผลกระทบเช่นกันอย่างไรก็ตามการวิเคราะห์และตั้งข้อสังเกตนี้ไม่มีหลักฐานที่สนับสนุนอย่างชัดเจน
ภาวะดังกล่าวไม่ใช่ปัญหาร้ายแรง แต่การวิจัยแสดงให้เห็นว่าอาจส่งผลต่อความมั่นใจในตนเองซึ่งอาจทำให้เกิดความอับอาย
ซึ่งสิ่งนี้สามารถนำไปสู่ “การขาดสมดุลย์อย่างมีนัยสำคัญในด้านสุขภาพ, สมดุลย์เชิงสังคม, สุขภาพจิต, การนับถือตนเอง, พฤติกรรมการกิน”
ซึ่งหากภาวะอาการยังคงอยู่สามารถทำการรักษาได้
โดยอาการต่างๆ ได้แก่ บวมและกดเจ็บในเนื้อเยื่อบริเวณต่อมเต้านมของข้างเดียวหรือทั้งสองข้าง
ฐานหัวนมซึ่งเป็นบริเวณของผิวหนังที่มีเม็ดสีรอบหัวนมอาจมีเส้นผ่านศูนย์กลางเพิ่มขึ้นและบริเวณหน้าอกอาจมีลักษณะไม่สมส่วน
หากมีอาการบวม, เจ็บ, หรือหัวนมผิดปกติ แหรือมีอาการเหล่านี้ร่วมกันควรไปพบแพทย์
แพทย์จะถามเกี่ยวกับอาการ, ประวัติทางการแพทย์, ประวัติการใช้ยา และประวัติครอบครัว ซึ่งอาจต้องตรวจเนื้อเยื่อเต้านม รวมถึงอวัยวะเพศและช่องท้อง
หากสาเหตุที่ปรากฎเกิดจากความไม่สมดุลของฮอร์โมน เช่นในวัยแรกรุ่น แพทย์มักจะแนะนำให้ผู้ป่วยทราบว่าอาการดังกล่าวน่าจะหายเองภายในหนึ่งปี
หากก้อนเนื้อมีขนาดใหญ่ผิดปกติ, กดเจ็บ, แข็ง หรือมีการหลั่งของเหลวออกบริเวณหัวนม อาจสั่งให้มีการตรวจชิ้นเนื้อเพื่อตรวจหามะเร็งเต้านม
การทดสอบเพิ่มเติมเพื่อพยายามกำจัดสาเหตุอื่น ๆ เช่น:
ฝีหรือฝีเนื้อร้าย
เนื้องอก เช่น เนื้องอกลิโปมา (Lipoma) หรือ เนื้องอกฮามาโตมา (Hamartoma)
โรคเต้านมอักเสบ ซึ่งเป็นการอักเสบของเนื้อเยื่อเต้านม
ห้อเลือด (Hematoma) บวมเป็นก้อนแข็ง
เนื้องอกที่แพร่กระจายซึ่งเป็นมะเร็งที่แพร่กระจายมาจากที่อื่นในร่างกาย
การตายของเซลล์ไขมัน (Fat necrosis) หรือก้อนที่เกิดจากความเสียหายของเนื้อเยื่อไขมันที่เต้านม
อาจจำเป็นต้องตรวจเลือด
รวมถึงการทดสอบเพื่อแสดงผลภาพ:
แมมโมแกรม (Mammogram) หรืออัลตร้าซาวด์เต้านม
เอกซเรย์ทรวงอก
CT หรือ MRI สแกน
การอัลตร้าซาวด์อัณฑะ
หากจำเป็นต้องตรวจเนื้อเยื่อ จะนำตัวอย่างเซลล์หรือเนื้อเยื่อบริเวณเป้าหมายไปตรวจด้วยกล้องจุลทรรศน์
บ่อยครั้งที่กรณีของผู้ชายมีนมจะหายไปโดยไม่จำเป็นต้องได้รับการรักษา และหากต้องรักษาก็มักจะประสบความสำเร็จ โดยทั่วไปแล้วภาวะดังกล่าวไม่ได้เชื่อมต่อโยงหรือเกี่ยวข้องกับด้านปัญหาสุขภาพ อย่างไรก็ตามมีความเสี่ยงเพิ่มขึ้นเล็กน้อยในการเป็นมะเร็งเต้านมในผู้ชายที่เป็นภาวะเต้านมโต
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/gynecomastia/symptoms-causes/syc-20351793
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/16227-enlarged-male-breast-tissue-gynecomastia
https://www.nhs.uk/common-health-questions/mens-health/what-is-gynaecomastia
ผู้เชี่ยวชาญอิสระด้านสุขภาพ ผู้เชี่ยวชาญในด้านสมุนไพรไทยเป็นพิเศษ โดยปัจจุบันเป็นผู้เขียนหลักของ Club of Thai Health มีงานอดิเรก คือการปลูกสมุนไพรไทย และเพาะพันธุ์พืชหายาก