โรคย้ำคิดย้ำทำ (Obsessive-compulsive Disorder) เป็นอาการทางจิตที่ผู้ป่วยจะมีรูปแบบความคิดและรู้สึกเป็นทุกข์ ก้าวร้าว มีความคิดหมกมุ่นแต่เรื่องเดิม ๆ และคิดวกไปวนมา จนแสดงออกทางร่างกายหรือจิตใจ และมีอาการย้ำคิดย้ำทำในเรื่องเดิม ๆ ซ้ำ ๆ กันอยู่อย่างนั้น
ประชากรราว 2% เป็นโรคย้ำคิดย้ำทำ ผู้ป่วยส่วนใหญ่ใช้เวลาครึ่งชีวิตกับอาการของโรคในช่วงวัยเด็กหรือวัยรุ่น และโรคย้ำคิดย้ำทำมักไม่ค่อยเกิดกับคนที่มีอายุหลัง 40 ปีขึ้นไป
โรคย้ำคิดย้ำทำเป็นโรควิตกกังวล และเป็นหนึ่งในภาวะอีกหลายอย่างที่เชื่อมโยงกับการคิดซ้ำไปซ้ำมาและพฤติกรรมทำอะไรซ้ำ ๆ เดิม
ผู้ป่วยที่เป็นโรคย้ำคิดย้ำทำอาจได้รับผลกระทบอย่างมากต่อคุณภาพชีวิตและความเป็นอยู่ที่ดีของตัวเอง
โรคย้ำคิดย้ำทำเป็นอาการทางจิต โดยผู้ป่วยจะมีพฤติกรรมย้ำคิดย้ำทำ รู้สึกวิตกกังวลและกลัว และความคิดวนไปซ้ำมา ทั้งนี้ การทำกิจวัตรประจำวันจะเป็นเรื่องที่ท้าทายมากสําหรับผู้ป่วยโรคย้ำคิดย้ำทำ
โดยทั่วไปแล้ว ผู้ป่วยโรคย้ำคิดย้ำทำจะ:
มีความคิด สร้างภาพ หรือกระตุ้นให้คิดไปว่า รู้สึกควบคุมตัวเองไม่ได้
ไม่อยากให้มีความคิดและรู้สึกที่แทรกซ้อนขึ้นมา และความคิดที่ไม่พึงประสงค์ต่าง ๆ
รู้สึกไม่สบายใจและวิตกกังวล อาจเกิดจากความกลัว รังเกียจ สงสัยเคลือบแคลง หรือเชื่อมั่นว่า ทุกอย่างมีทางออกแค่ทางเดียวเท่านั้น
หมกมุ่นอยู่กับกิจกรรมที่ทำเดิม ๆ ซึ่งทำให้เกิดปัญหาต่อบุคลิกภาพ กระทบต่อสังคมและกิจกรรมด้านอาชีพ
โรคย้ำคิดย้ำทำอาจมีอาการแตกต่างกันในผู้ป่วยแต่ละคน เช่น :
ผู้ป่วยโรคย้ำคิดย้ำทำมักต้องตรวจดูอะไรซ้ำ ๆ เพื่อให้มั่นใจว่าจะไม่มีปัญหาจริง ๆ เช่น :
ตรวจดูก๊อกน้ำ สัญญาณกันขโมย ล็อคประตู ไฟในบ้าน และเครื่องใช้ไฟฟ้า เพื่อป้องกันการรั่วไหล ความเสียหาย หรือไฟไหม้ เป็นต้น
ตรวจดูร่างกายว่ามีอาการแสดงของความเจ็บป่วยต่าง ๆ
ตรวจและยืนยันว่าตัวเองยังทำทุกอย่างได้ดี
ตรวจสอบการสื่อสารซ้ำ ๆ เช่น อีเมล เพราะกลัวว่าจะสื่อสารอะไรผิดพลาดหรือทําให้ผู้รับสารรู้สึกไม่พอใจได้
ผู้ป่วยโรคย้ำคิดย้ำทำบางคนอยากล้างมือบ่อย ๆ เพราะกลัวว่าวัตถุที่สัมผัสอาจสกปรก
โดยทำให้เกิดพฤติกรรมต่าง ๆ เช่น:
แปรงฟันหรือล้างมือซ้ำ ๆ
ทำความสะอาดห้องน้ำ ห้องครัว และห้องอื่น ๆ ซ้ำ ๆ
หลีกเลี่ยงฝูงชนเพราะกลัวการติดเชื้อโรค
ผู้ป่วยบางรายอาจรู้สึกว่า ตัวเองจะได้รับเชื้อโรคเมื่อถูกผู้อื่นทักท้วงหรือได้รับการวิพากษ์วิจารณ์ ซึ่งผู้ป่วยเหล่านี้อาจพยายามที่จะลบความรู้สึกนี้โดยการล้างมือบ่อย ๆ
ผู้ป่วยโรคย้ำคิดย้ำทำจะรู้สึกว่า ไม่สามารถทิ้งสิ่งของที่ใช้แล้วหรือไร้ประโยชน์ได้
ในภาวะนี้ ผู้ป่วยจะรู้สึกไม่ต่อต้านความคิดซ้ำไปวนมาในหัว หรือการฉุกคิดขึ้นมาชั่ววูบ โดยความคิดดังกล่าวอาจรวมถึง คิดที่สร้างความรุนแรง รวมถึงการฆ่าตัวตาย หรือทําร้ายผู้อื่น
ทั้งนี้ ความคิดดังกล่าวอาจทําให้เกิดความทุกข์รุนแรง แต่ผู้ป่วยอาจไม่แสดงกระทำที่สะท้อนถึงความรุนแรงออกมา
ผู้ป่วยโรคย้ำคิดย้ำทำประเภทนี้ อาจรู้สึกว่า ตัวเองต้องจัดระเบียบวัตถุต่าง ๆ ตามลําดับที่แน่นอน เพื่อให้รู้สึกสบายใจกับความเป็นระเบียบสิ่งของต่าง ๆ รวมถึงสิ่งของที่อาจก่อให้เกิดอันตรายได้ เช่น อาจจัดเรียงหนังสือซ้ำ ๆ บนชั้นหนังสือ
โรคย้ำคิดย้ำทำเป็นอาการทางจิตที่ผู้ป่วยมักคิดหรือกลัวจนนำไปสู่พฤติกรรมบางอย่างซ้ำไปซ้ำมา ซึ่งทำให้เกิดความทุกข์และรบกวนความสามารถของผู้ป่วยในการทํากิจกรรมประจําต่าง ๆ
ผู้ป่วยโรคย้ำคิดย้ำทำจะกังวลและวิตกกังวลมากเกินไปจนกระทบกิจวัตรในชีวิตประจําวันหรือชีวิตการงาน
พฤติกรรมที่อาจเห็นได้ทั่วไปได้แก่:
กลัวการติดเชื้อโรคผ่านของเหลวในร่างกาย เชื้อโรค สิ่งสกปรก และสารอื่น ๆ
สูญเสียการควบคุมอารมณ์ เช่น กลัวว่าตัวเองจะทําร้ายตัวเองหรือทําร้ายผู้อื่น
เป็นคนที่ชอบสมบูรณ์แบบ เช่น กลัวว่าสิ่งของรอบข้างจะมีขนาด ตำแหน่ง ฯลฯ ไม่เป็นไปตามระเบียบหรือการจัดเรียง หรือกลัวว่าจะจดจําสิ่งต่าง ๆ ได้ไม่แม่นยำ
กลัวภัยอันตราย รวมถึง ความกลัวที่จะต้องรับผิดชอบต่อเหตุการณ์ภัยพิบัติ
ไม่อยากคิดเรื่องทางเพศที่ไม่พึงประสงค์ รวมถึงกิจกรรมที่ไม่เหมาะสม
ความเชื่อทางศาสนาหรือความเชื่อเรื่องโชคลาง เช่น กังวลว่าจะทำอะไรที่เป็นการหมิ่นพระเจ้า หรือไม่กล้าแม้แต่จะเหยียบรอยแตกบนทางเท้า
อย่างไรก็ตาม ใช่ว่าทุกพฤติกรรมที่ทำซ้ำ ๆ จะเป็นโรคย้ำคิดย้ำทำ คนส่วนใหญ่ทำพฤติกรรมซ้ำ ๆ เช่น กิจวัตรก่อนนอน เพื่อช่วยให้ตัวเองจัดการกับชีวิตประจําวันได้
นอกจากนี้ ผู้ป่วยโรคย้ำคิดย้ำทำจะมีพฤติกรรมที่ทำซ้ำ ๆ และบ่อยจนเกินไป และมีพฤติกรรมนี้เป็นเวลานาน ทั้งนี้ ผู้ป่วยโรคย้ำคิดย้ำทำจะมีพฤติกรรมต้องทำประจำ
เช่น:
อาบน้ำและทำความสะอาดร่างกายบ่อย ๆ เช่น ล้างมือบ่อย ๆ
ตรวจดูร่างกายประจำว่ามีอาการโรคอะไรหรือไม่
ทําซ้ำกิจกรรมนั้นประจํา เช่น ลุก ๆ นั่ง ๆ จากเก้าอี้ประจำ
การย้ำทำในเรื่องของความคิด เช่น มักพูดถึงเหตุการณ์ใดเหตุการณ์หนึ่งซ้ำ ๆ
อาการแสดงแรกของโรคย้ำคิดย้ำทำมักจะปรากฏในวัยรุ่น แต่บางครั้ง สามารถเกิดขึ้นได้ตั้งแต่ในวัยเด็ก
ภาวะแทรกซ้อนที่เกิดขึ้นในผู้ป่วยวัยหนุ่มสาว รวมถึง เด็ก ๆ ที่เป็นโรคย้ำคิดย้ำทำ ได้แก่:
ไม่มั่นใจในตนเอง
ไม่สามารถรักษากิจวัตรประจำวันได้
ทำการบ้านไม่ได้
มีอาการเจ็บป่วยทางร่างกาย อันเป็นผลมาจากความเครียด
มีปัญหาในการสร้างหรือรักษามิตรภาพ และความสัมพันธ์กับคนอื่น ๆ
โรคย้ำคิดย้ำทำในวัยเด็ก มักพบได้ในเด็กชายบ่อยมากกว่าเด็กหญิง อย่างไรก็ตาม โรคย้ำคิดย้ำทำในผู้ใหญ่มีผลต่อเพศชายและเพศหญิงในอัตราเท่ากัน
ปัจจุบัน ผู้เชี่ยวชาญยังไม่ทราบว่า อะไรเป็นสาเหตุของโรคย้ำคิดย้ำทำ แต่พอมีทฤษฎีต่าง ๆ ที่อาจเป็นไปได้บ้าง เช่น ปัจจัยทางพันธุกรรม ระบบประสาท พฤติกรรม พัฒนาการทางสติปัญญา และสิ่งแวดล้อมอาจมีทำให้เกิดโรคย้ำคิดย้ำทำได้หมด
โรคย้ำคิดย้ำทำอาจถ่ายทอดทางพันธุกรรมได้ ซึ่งอาจพบได้กับสมาชิกในครอบครัวอื่น ๆ ซึ่งผู้เชี่ยวชาญกําลังศึกษาเพิ่มเติม
ทั้งนี้ การตรวจวินิฉัยด้วยภาพถ่ายชี้ให้เห็นว่า สมองของคนที่เป็นโรคย้ำคิดย้ำทำนั้นมีความแตกต่างกันอย่างชัดเจนเมื่อเทียบกับคนทั่วไป ตัวอย่างเช่น ยีนที่มีผลต่อวิธีที่สมองตอบสนองต่อสารสื่อประสาท โดปามีน และเซโรโทนิน นั้นอาจมีบทบาทในการก่อให้เกิดความผิดปกติได้
บางครั้ง อาการของโรคย้ำคิดย้ำทำปรากฏในเด็กหลังจากการติดเชื้อบางอย่าง เช่น:
การติดเชื้อสเตรปโทคอกคัสกลุ่ม A รวมทั้ง เป็นโรคคออักเสบ
โรคไลม์
ไวรัสไข้หวัดใหญ่ H1N1
บางครั้ง แพทย์เรียกอุบัติการเกิดโรคนี้ว่า อาการของโรคย้ำคิดย้ำทำ ชนิดกลุ่มอาการทางประสาทจิตเวชที่เกิดขึ้นเฉียบพลันในเด็ก (PANS)
โดยเด็กที่มีกลุ่มอาการทางประสาทจิตเวชที่เกิดขึ้นเฉียบพลันในเด็กนี้ อาการจะเกิดขึ้นทันที และถึงจุดรุนแรงภายใน 24-72 ชั่วโมง ทั้งนี้ อาจหายไป และกลับมาใหม่ในภายหลังได้
ทฤษฎีหนึ่งชี้ให้เห็นว่า ผู้ป่วยโรคย้ำคิดย้ำทำเรียนรู้ที่จะหลีกเลี่ยงความกลัว ที่เกี่ยวกับสถานการณ์หรือวัตถุบางอย่าง โดยการทำกิจกรรมบางอย่างเพื่อลดความเสี่ยงที่อาจได้รับ
ความกลัวในช่วงแรก ๆ อาจเริ่มเกิดช่วงที่ความเครียดรุมเร้า เช่น เกิดการบาดเจ็บ หรือการสูญเสียครั้งใหญ่
เมื่อผู้ป่วยรู้สึกกลัววัตถุหรือสถานการณ์นั้น ๆ พวกเขาก็จะเริ่มหลีกเลี่ยงวัตถุหรือสถานการณ์นั้น ๆ ในลักษณะที่เรียกว่าโรคย้ำคิดย้ำทำ
ทั้งนี้ อาจพบได้บ่อยในกลุ่มคนที่มีความบกพร่องทางพันธุกรรม
อีกทฤษฎีหนึ่ง คือ โรคย้ำคิดย้ำทำจะเกิดกับคนที่เริ่มตีความความคิดของตัวเองผิดไป
คนส่วนใหญ่มักมีความคิดที่ไม่พึงประสงค์หรือแทรกซ้อนบ้างในบางครั้ง แต่สําหรับผู้ป่วยโรคย้ำคิดย้ำทำแล้ว การมองเรื่องไม่พึงประสงค์และภาวะความคิดแทรกซ้อนมักก่อตัวขึ้นไปจนสุดขั้ว
เช่น คนดูแลเด็กมักอยู่ภายใต้ความกดดันหนัก และบางครั้งอาจมีความคิดแทรกขึ้นมาวูบหนึ่งที่ต้องการทําร้ายทารกโดยไม่ได้ตั้งใจ
ซึ่งผู้ที่ตกอยู่ในสภาวะนี้อาจไม่สนใจความคิดชั่ววูบที่เข้ามา แต่หากความคิดแบบนี้ยังเกิดขึ้นเรื่อย ๆ ความคิดอาจผลักดันให้เกิดการกระทำจริง ๆ ได้
ผู้ป่วยโรคย้ำคิดย้ำทำอาจเชื่อว่า การกระทําที่คิดไว้มีแนวโน้มที่จะเกิดขึ้นจริง และเพื่อเป็นการป้องกันไม่ให้พฤติกรรมที่คิดไว้เกิดขึ้นจริง คนกลุ่มนี้จะย้ำทำพฤติกรรมเชิงป้องกันบางอย่าง เพื่อไม่ให้เกิดเหตุที่ไม่พึงประสงค์ได้
เหตุการณ์ที่ทำให้ชีวิตต้องเผชิญกับความเครียดอาจทำให้เกิดโรคย้ำคิดย้ำทำ โดยเฉพาะในคนที่มีความบกพร่องทางพันธุกรรมและอื่น ๆ
สถิติชี้ว่า อาการของโรคย้ำคิดย้ำทำเกิดขึ้นในช่วง 6 เดือนของเหตุการณ์ดังต่อไปนี้ เช่น:
การคลอดบุตร
ภาวะแทรกซ้อนในระหว่างตั้งครรภ์หรือคลอดบุตร
เกิดความขัดแย้งที่รุนแรง
เกิดการเจ็บป่วยที่รุนแรง
ได้รับบาดเจ็บที่สมอง
นอกจากนี้ โรคย้ำคิดย้ำทำอาจเกิดขึ้นไปพร้อม ๆ กับสภาวะป่วยทางจิตใจหลังจากต้องเผชิญกับเหตุการณ์กระทบกระเทือนจิตใจอย่างรุนแรง เหตุการณ์ร้ายแรงต่าง ๆ (PTSD)
แพทย์อาจใช้เกณฑ์จำเพาะเมื่อต้องวินิจฉัยโรคย้ำคิดย้ำทำ เช่น:
ดูว่ามีพฤติกรรมย้ำคิด ย้ำทำ หรือทั้งสองอาการหรือไม่
พฤติกรรมย้ำคิด และย้ำทำ ที่เกิดขึ้นมาเป็นระยะเวลานาน หรือเป็นต้นเหตุให้เกิดความทุกข์หรือความด้อยค่ามาก ๆ ในสภาพแวดล้อมทางสังคม อาชีพหรือในบริบทสำคัญอื่น ๆ
อาการของโรคย้ำคิดย้ำทำที่ไม่เป็นผลมาจากการใช้สารหรือยาบางชนิด
อาการของโรคย้ำคิดย้ำทำที่ไม่สามารถอธิบายได้ด้วยปัญหาสุขภาพอื่น
ความผิดปกติ อื่น ๆ เช่น มีภาวะซึมเศร้า และความวิตกกังวล ซึ่งมีลักษณะคล้ายกับโรคย้ำคิดย้ำทำ และยังสามารถเกิดขึ้นควบคู่ไปกับโรคย้ำคิดย้ำทำอีกด้วย
โรคย้ำคิดย้ำทำสามารถรักษาให้หายได้ด้วยการรักษาที่มีประสิทธิภาพ ทั้งนี้ วิธีรักษาที่มีประสิทธิภาพนั้นจะขึ้นอยู่กับอาการของผู้ป่วย ความรุนแรงและปัจจัยที่ส่งผลกระทบต่อชีวิตและความเป็นอยู่ที่ดีของผู้ป่วย ตัวเลือกการรักษาที่มีประสิทธิภาพบางอย่าง ได้แก่:
จิตบําบัดประเภทนี้บางครั้งเรียกว่า CBT สามารถช่วยให้ผู้ป่วยโรคย้ำคิดย้ำทำเปลี่ยนวิธีคิด รู้สึกและประพฤติตนได้
ทั้งนี้ อาจต้องใช้การรักษาสองแบบ ได้แก่: พฤติกรรมบำบัดประเภท (ERP) และการบําบัดทางความคิด
ลักษณะของพฤติกรรมบำบัดประเภท ได้แก่:
การคลุกคลีกับวัตถุหรือเหตุการณ์ที่กลัว: การคลุกคลีกับวัตถุหรือเหตุการณ์ที่กลัว ช่วยให้ผู้ป่วยได้อยู่กับสถานการณ์และวัตถุที่ทําให้เกิดความกลัวและความวิตกกังวล และเมื่อเวลาผ่านไป กระบวนการที่เรียกว่า “ความเคยชิน” ที่ให้ผู้ป่วยได้อยู่กับวัตถุหรือเหตุการณ์ที่กลัวบ่อย ๆ จะช่วยลดความวิตกกังวลหรือทำให้หายกังวลได้
ป้องกันพฤติกรรมซ้ำซาก: การป้องกันพฤติกรรมที่เกิดขึ้นซ้ำซากนี้ช่วยให้ผู้ป่วยทนต่อพฤติกรรมที่เหมือนถูกบังคับ
ทั้งนี้ การบําบัดทางความคิดจะเริ่มด้วยการกระตุ้นให้ผู้ป่วยระบุและประเมินความเชื่อของตัวเองใหม่ ถึงผลที่ตามมาจากการมีส่วนร่วมหรือละเว้นจากการมีส่วนร่วมในพฤติกรรมนั้น ๆ
จากนั้น นักบําบัดจะให้ผู้ป่วย:
ดูว่ามีปัจจัยที่ทำให้เกิดและไม่ทำให้เกิดอาการย้ำคิดใดบ้าง
ระบุว่ามีปัจจัยใดที่ทำให้เกิดการคิดบิดเบือน ที่เกี่ยวกับ อาการย้ำคิดได้
ให้ตอบสนองต่อภาวะการคิดแทรกซ้อน ภาพหรือความคิดย้ำทำให้น้อยที่สุด
ยาหลายชนิดช่วยรักษาโรคย้ำคิดย้ำทำได้ เช่น ยากลุ่ม selective serotonin reuptake inhibitors (SSRI) ซึ่งเป็นยากล่อมประสาทชนิดหนึ่ง
ยาอื่น ๆ ได้แก่:
เอสกิตาโลปราม
ฟลูโวซามีน
พาร์กซิทีน
ฟลูออซีน
เซอร์ทราไลน์
ทั้งนี้ แพทย์อาจสั่งจ่ายยารักษาโรคย้ำคิดย้ำทำในโ้สที่สูงขึ้น เมื่อเทียบกับภาวะซึมเศร้า อย่างไรก็ตาม ในช่วง 3 เดือน หลังใช้ยายแล้ว ยังอาจจำยังไม่เห็น
ผู้ป่วยโรคย้ำคิดย้ำทำราวครึ่งหนึ่งไม่ตอบสนองต่อการรักษาด้วยยา SSRI เพียงอย่างเดียว ทั้งนี้ แพทย์อาจสั่งยารักษาโรคจิตมาด้วย
นอกจากนี้ ในปี 2010 นักวิจัยยังกล่าวว่า ยาวัณโรค ดีไซโคลเซอรีน รับประทานควบคู่ไปกับ CBT อาจช่วยรักษา OCD และบังช่วยรักษาอาการวิตกกังวลทางสังคมในหลาย ๆ คนได้ด้วย
แม้ผู้ป่วยโรคย้ำคิดย้ำทำจะไม่ได้รับการรักษา แต่อาการก็อาจยังคงดีขึ้น อย่างไรก็ตาม หากไม่มีการรักษาอาการของโรคย้ำคิดย้ำทำในระดับปานกลางหรือรุนแรง โรคย้ำคิดย้ำทำอาจรักษาไม่หายและอาจแย่ลง
การรักษาอาจมีประสิทธิภาพ แต่ต้องเป็นกระบวนการที่ต่อเนื่อง ในผู้ป่วยบางราย โรคย้ำคิดย้ำทำอาจกลับมาเป็นซ้ำในชีวิตบั้นปลาย
ทั้งนี้ ผู้ป่วยโรคย้ำคิดย้ำทำควรได้รับการดูแลและคําแนะนําอย่างมืออาชีพ
https://www.webmd.com/mental-health/obsessive-compulsive-disorder
https://www.nimh.nih.gov/health/topics/obsessive-compulsive-disorder-ocd/index.shtml
https://www.psychiatry.org/patients-families/ocd/what-is-obsessive-compulsive-disorder
ผู้เชี่ยวชาญอิสระด้านสุขภาพ ผู้เชี่ยวชาญในด้านสมุนไพรไทยเป็นพิเศษ โดยปัจจุบันเป็นผู้เขียนหลักของ Club of Thai Health มีงานอดิเรก คือการปลูกสมุนไพรไทย และเพาะพันธุ์พืชหายาก