กลุ่มอาการชีแฮน หรือ ชีแฮน ซินโดรม (Sheehan’s Syndrome) เป็นภาวะที่ส่งผลกระทบต่อผู้หญิงที่สูญเสียเลือดในปริมาณมากจากการคลอดบุตรซึ่งที่เป็นอันตรายถึงชีวิต หรือผู้ที่มีความดันโลหิตต่ำอย่างรุนแรงในระหว่างหรือหลังจากการคลอดบุตร ซึ่งอาจทำให้ร่างกายขาดออกซิเจน การขาดออกซิเจนจะทำให้เกิดความเสียหายต่อต่อมใต้สมองที่เรียกว่า กลุ่มอาการชีแฮน
ชีแฮน ซินโดรม ทำให้ต่อมใต้สมองสร้างฮอร์โมนจากต่อมใต้สมองไม่เพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย (hypopituitarism) เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า postpartum hypopituitarism จะพบกลุ่มอาการของชีแฮนได้น้อยในประเทศอุตสาหกรรมส่วนใหญ่ เนื่องจากผู้หญิงเหล่านั้นได้รับการดูแลในระหว่างการตั้งครรภ์และคลอดบุตรดีกว่าในประเทศกำลังพัฒนา
การรักษา ชีแฮน ซินโดรม เป็นการรักษาด้วยการใช้ฮอร์โมนทดแทนตลอดชีวิต
สัญญานและอาการของโรค ชีแฮน ซินโดรม จะปรากฏขึ้นอย่างช้าๆ โดยใช้เวลาหลายเดือนหรือหลายปี แต่บางครั้งก็เกิดแสดงอาการของโรคขึ้นอย่างทันทีทันใด เช่น ไม่สามารถให้น้ำนมบุตรได้
สัญญานและอาการของโรคกลุ่มอาการ Sheehan’s syndrome เกิดขึ้นเนื่องจากต่อมใต้สมองสร้างฮอร์โมนน้อยเกินไป ซึ่งอาจมีอาการดังนี้
มีปัญหาในการให้นมบุตร หรือ ไม่สามารถให้นมบุตร(ไม่มีน้ำนม?)
ประจำเดือนขาด หรือประจำเดือนมาไม่บ่อย
ขนที่หัวหน่าวไม่งอกขึ้นมาใหม่หลังจากการโกน
มีการทำงานของจิตใจที่ช้าลง น้ำหนักตัวเพิ่มขึ้น ขี้หนาว ซึ่งเป็นผลมาจากต่อมไทรอยด์ที่ไม่ทำงาน (hypothyroidism)
น้ำตาลในเลือดต่ำ
เมื่อยล้า
หน้าอกคล้อย(หย่อนยาน)
คาดว่าอาการ Sheehan’s syndrome ในผู้หญิงหลายคนมักเกิดจากสิ่งอื่น เช่น คุณแม่มือใหม่มักเกิดความเมื่อยล้าขึ้น ผู้ที่มีอาการนี้อาจไม่ทราบว่าเป็น Sheehan’s syndrome จนกว่าจะเข้ารับการรักษาต่อมไทรอยด์หรือความผิดปกติของต่อมหมวกไต
นอกจากนี้ยังมีความเป็นไปได้ว่าจะมีภาวะของ Sheehan’s syndrome โดยที่ไม่มีการแสดงอาการให้เห็น ซึ่งจะขึ้อยู่กับว่าต่อใต้สมองเสียหายมากน้อยเพียงใด ผู้หญิงบางคนใช้ชีวิตอยู่อย่างปกติได้นานเป็นปีโดยที่ไม่รู้ว่าต่อมใต้สมองทำงานผิดปกติไปจากเดิม ภาวะความเครียดอย่างหนักของร่างกาย เช่น การติดเชื้ออย่างรุนแรง หรือการผ่าตัด ทำให้เกิดวิกฤตต่อมหมวกไตซึ่งเป็นภาวะร้ายแรงที่ทำให้ต่อมหมวกไตสร้างฮอร์โมนคอร์ติซอลออกมาน้อยเกินไป
Sheehan’s syndrome เกิดจากการสูญเสียเลือดอย่างรุนแรงหรือความดันโลหิตต่ำมากในระหว่างหรือหลังการคลอดบุตร ปัจจัยเหล่านี้สามารถทำลายต่อมใต้สมองได้มากขึ้นในระหว่างตั้งครรภ์ โดยเฉพาะอย่างยิ่งซึ่งจะทำลายเนื้อเยื่อที่สร้างฮอร์โมนทำให้เพื่อให้ต่อมใต้สมองไม่สามารถทำงานได้ตามปกติ
ฮอร์โมนจากต่อมใต้สมองทำหน้าที่ควบคุมระบบต่อมไร้ท่อที่ส่งสัญญาณให้ต่อมอื่นสร้างฮอร์โมนเพิ่มขึ้น หรือลดการผลิตฮอร์โมนที่ควบคุมกระบวนการเมทาบอลิซึมของร่างกาย เช่น การสมบูรร์ของร่างกาย ความดันโลหิต การผลิตน้ำนม และกระบวนการสำคัญอื่น ๆ อีกมากมาย การขาดฮอร์โมนเหล่านี้จะทำให้เกิดปัญหาได้ทั่วร่างกาย
ฮอร์โมนจากต่อมใต้สมองส่วนหน้า ได้แก่
Growth hormone (GH) โกรท ฮอร์โมน เป็นฮอร์โมนที่ควบคุมการเจริญเติบโตของล้ามเนื้อและกระดูก และรักษาสมดุลของกล้ามเนื้อและเนื้อเยื่อไขมัน
Thyroid-stimulating hormone (TSH). ไทรอยด์สติมูติงฮอร์โมน ทำหน้าที่ในการกระตุ้นต่อมไทรอยด์ให้สร้างฮอร์โมนหลักที่ควบคุมการเผาผลาญอาหาร การขาด TSH จะส่งผลให้ต่อมไทรอยด์ทำงานน้อยลง
Luteinizing hormone (LH) ในผู้หญิงลูติไนซิงฮอร์โมนจะสร้างฮอร์โมนเอสโตรเจน (estrogen)
Follicle-stimulating hormone (FSH) ฟอลลิเคิลสติมูเลติงฮอร์โมนทำงานร่วมกับ ลูติไนซิงฮอร์โมน (LH) โดย FSH จะช่วยกระตุ้นพัฒนาการของไข่และการตกไข่ในผู้หญิง
Adrenocorticotropic hormone (ACTH). อะดรีโนคอร์ติโคโทรฟิกฮอร์โมน จะกระตุ้นการทำงานของต่อมหมวกไตของคุณให้ผลิตฮอร์โมนคอร์ติซอลและฮอร์โมนอื่น ๆ โดยคอร์ติซอลช่วยลดความเครียดและมีอิทธิพลต่อการทำงานของร่างกายหลายอย่าง รวมถึงความดันโลหิต การทำงานของหัวใจ และระบบภูมิคุ้มกันด้วย หากต่อมใต้สมองได้รับความเสียหาย จะทำให้ปริมาณของฮอร์โมนจากต่อมหมวกไตอยู่ในระดับต่ำ เรียกว่า ภาวะต่อมหมวกไตบกพร่องแบบทุติยภูมิ
Prolactin ฮอร์โมนโพรแลคตินทำหน้าที่ควบคุมการพัฒนาการของหน้าอก และการผลิตน้ำนมในผู้หญิง
ภาวะใดที่เพิ่มโอกาสต่อการเสียเลือดอย่างรุนแรง (ตกเลือด) หรือทำให้ความดันโลหิตต่ำลงอย่างมากในระหว่างการคลอดบุตร เช่น การตั้งครรภ์หลายครั้ง หรือมีปัญหาเกี่ยวกับรก จะเป็นการเพิ่มความเสี่ยงของโรค Sheehan’s syndrome
อย่างไรก็ตาม การตกเลือดเป็นภาวะแทรกซ้อนจากการคลอดบุตรที่เกิดขึ้นได้ยาก และเป็นเรื่องผิดปกติอย่างยิ่ง ซึ่งสามารถลดความความเสี่ยงทั้งสองอย่างลงได้ด้วยการทดสอบและดูแลที่เหมาะสมระหว่างการคลอด
เนื่องจากฮอร์โมนจากต่อมใต้สมองทำหน้าที่ในการควบคุมกระบวนการเมทาบอลิซึมของร่างกาย เมื่อเกิดภาวะ Sheehan’s syndrome จึงทำให้เกิดปัญหาต่างๆ อย่างมากมาย ซึ่งรวมถึง
ภาวะวิกฤตต่อมหมวกไต เป็นภาวะที่ต่อมหมวกไตสร้างฮอร์โมนคอร์ติซอลได้น้อยเกินไป ซึ่งถือว่าเป็นภาวะที่ร้ายแรง
ความดันโลหิตต่ำ
น้ำหนักลด โดยที่ไม่ได้ตั้งใจจะลดน้ำหนัก
ประจำเดือนมาไม่ปกติ
ภาวะแทรกซ้อนที่นับว่ามีความร้ายแรงที่สุด คือ ภาวะวิกฤตต่อมหมวกไต เป็นภาวะที่คุกคามต่อชีวิตอย่างเฉียบพลัน ซึ่งอาจนำไปสู่ภาวะความดันโลหิตต่ำมากจนช็อค อาการขั้นโคม่าและเสียชีวิตได้
ภาวะวิกฤตต่อมหมวกไตมักเกิดขึ้นเมื่อร่างกายอยู่ภายใต้สภาวะเครียดเช่น ในช่วงระหว่างการผ่าตัด หรือการเจ็บป่วยอย่างรุนแรง และต่อมหมวกไตสร้างฮอร์โมนแห่งความเครียด (คอร์ติซอล) น้อยเกินไป
เนื่องจากผลกระทบที่เกิดจากต่อมหมวกไตสร้างฮอร์โมนไม่เพียงพอมีความร้ายแรงมาก แพทย์จึงแนะนำให้ผู้ป่วยกำไลทางการแพทย์เพื่อแจ้งเตือน
การวินิจฉัยโรค ทำได้ค่อนข้างยาก เนื่องจากอาการหลายอย่างที่ทับซ้อนกับพยาธิสภาพของโรคอื่น แพทย์จึงอาจทำการวินิจฉัยโดย
การรักษา Sheehan’s syndrome ทำโดยการรับฮอร์โมนทดแทนฮอร์โมนที่ขาดไปจนตลอดชีวิต โดยแพทย์อาจแนะนำให้ใช้ฮอร์โมนทดแทน ดังต่อไปนี้
กลุ่ม Corticosteroids ให้ Hydrocortisone (Cortef) หรือ prednisone (Rayos) ทดแทนที่ฮอร์โมนที่ต่อมหมวกไตสร้างไม่ได้ เนื่องจากการขาดฮอร์โมน adrenocorticotropic (ACTH)
หากผู้ป่วยมีอาการรุนแรง หรือมีร่างกายมีความเครียดมาก จะต้องปรับยาในช่วงเวลาเหล่านี้เนื่องจากร่างกายของผู้ป่วยมักจะสร้างคอร์ติซอลซึ่งเป็นฮอร์โมนแห่งความเครียดออกมามาก อาจมีความจำเป็นต้องปรับขนาดยาชนิดเดียวกันเมื่อเป็นไข้หวัด ท้องเสีย อาเจียน มีการผ่าตัด หรือทำฟัน
อาจมีความจำเป็นต้องปรับขนาดยาในระหว่างตั้งครรภ์ หรือเมื่อน้ำหนักตัวเพิ่มมากขึ้น หรือน้ำหนักตัวลดลงอย่างเห็นได้ชัด การรับประทานในปริมาณที่เหมาะสมจะสามารถช่วยหลีกเลี่ยงผลข้างเคียงที่เกี่ยวข้องกับการได้รับคอร์ติโคสเตียรอยด์ในปริมาณสูง
กลุ่ม Levothyroxine (Levoxyl, Synthroid, others) ยานี้ช่วยเพิ่มระดับไทรอยด์ฮอร์โมนที่ขาด ซึ่งเกิดจากการสร้าง ฮอร์โมน thyroid-stimulating hormone (TSH) น้อยหรือสร้างไม่ได้ หากคุณเปลี่ยนยี่ห้อของยาต้องแจ้งให้แพทย์ทราบเพื่อให้แน่ใจว่าคุณยังคงได้รับยาในปริมาณที่เหมาะสม นอกจากนี้อย่าปรับปริมาณหรือหยุดกินยาเพราะรู้สึกว่าอาการดีขึ้นแล้วเพราะสัญญานและอาการของโรคจะค่อยๆ กลับมาปรากฏให้เห็นอีก
กลุ่ม Estrogen ซึ่งรวมถึงการรับฮอร์โมนเอสโตรเจนเพียงอย่างเดียว หากมีการผ่าตัดเอามดลูกออกไป หรือการรับฮอร์โมนเอสโตรเจนร่วมกับฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนหากยังมีมดลูกอยู่
การใช้ฮอร์โมนเอสโตรเจนมีส่วนทำให้เพิ่มความเสี่ยงของการเกิดลิ่มเลือดและโรคหลอดเลือดสมองในผู้หญิงที่ยังคงสร้างฮอร์โมนเอสโตรเจนของตัวเองเพิ่มขึ้น ความเสี่ยงควรจะน้อยลงในผู้หญิงที่ได้รับฮอร์โมนทดแทนเอสโตรเจนที่ขาดหายไป
การเตรียมให้ Luteinizing Hormone (LH) และfollicle-stimulating (FSH) หรือที่เรียกว่า gonadotropins อาจทำให้มีการตั้งครรภ์ในอนาคตได้ สามารับฮอร์โมนนี้โดยการฉีดเพื่อกระตุ้นการตกไข่
เมื่อมีอายุเกิน 50 ปี ซึ่งเป็นช่วงวัยหมดประจำเดือนตามธรรมชาติ ให้ปรึกษาแพทย์เกี่ยวกับความเสี่ยงและประโยชน์ของการรับฮอร์โมนเอสโตรเจน หรือเอสโตรเจนร่วมกับฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนอย่างต่อเนื่อง
Growth hormone โกรทฮอร์โมนอาจทำให้อัตราส่วนของกล้ามเนื้อต่อไขมันดีขึ้น รักษามวลกระดูก และลดระดับคอเลสเตอรอล โกรทฮอร์โมนมีราคาแพงและ อาจมีผลข้างเคียงต่างๆ รวมถึงปัญหาเรื่องความตึงของข้อต่อและการกักเก็บของเหลว
แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านต่อมไร้ท่อมักจะตรวจเลือดของผู้ป่วยเป็นประจำเพื่อให้แน่ใจว่าได้รับฮอร์โมนในปริมาณที่เพียงพอ แต่ไม่มากเกินไป
หากแพทย์ สงสัยว่าผู้ป่วยมีอาการของ Sheehan’s syndrome อาจส่งต่อผู้ป่วยไปหาหมอผู้เชี่ยวชาญด้านความผิดปกติของฮอร์โมน (แพทย์ต่อมไร้ท่อ)
ข้อมูลที่จะต้องเตรียมให้พร้อมสำหรับการนัดหมาย คือ
เมื่อได้ตารางนัดหมายแล้ว สิ่งที่ต้องทำล่วงหน้า เช่น งดอาหาร ก่อนที่จะได้รับการตรวจ ดังนี้
อาการของคนไข้ แม้ว่าจะในเบื้องต้นพวกเขาดูเหมือนจะไม่มีอาการที่เกี่ยวข้องเลย
ประวัติการเจ็บป่วยที่สำคัญของคนไข้ ข้อมูลส่วนบุคคลที่สำคัญ รวมถึงการผ่าตัดครั้งล่าสุดและความเครียดอื่นๆ ที่สำคัญ รวมทั้งประวัติทางการแพทย์ของคนในครอบครัวของคนไข้ด้วย
ยา วิตามิน หรืออาหารเสริมอื่น ๆ ทั้งหมดที่คนไข้กิน รวมทั้งปริมาณที่ใช้ด้วย
คำถามอื่นๆ ที่แพทย์จะเป็นคนถาม or
ให้นำเวชระเบียนของการตั้งครรภ์ครั้งก่อนโดยเฉพาะอย่างยิ่งเกี่ยวกับการเจ็บครรภ์และการคลอดไปด้วย และถ้าเป็นไปได้ให้พาสมาชิกในครอบครัว หรือเพื่อนไปด้วยเพื่อช่วยจดจำประวัติการรักษาของคนไข้
คำถามพื้นฐานที่แพทย์มักจะใช้ถามผู้ป่วย Sheehan’s syndrome ได้แก่
อะไรคือสาเหตุที่มีความเป็นไปได้มากที่สุดของอาการนี้?
ต้องทำการทดสอบ(ตรวจ)อะไรบ้าง?
จะมีภาวะ Sheehan’s syndrome เกิดขึ้นเพียงชั่วคราว หรือตลอดไป?
ฉันจะยังสามารถมีบุตรได้อีกหรือไม่?
มีวิธีรักษาอย่างไรบ้าง และมีขออะไรแนะนำบ้าง?
ฉันมีพยาธิสภาพอื่น ๆ ด้วย ฉันจะทำการรักษาร่วมกันให้ดีที่สุดได้อย่างไรI?
ฉันต้องจำกัดอาหาร หรืองดเว้นกิจกรรมต่างๆ หรือไม่?
มี โบรชัวร์ แผ่นพับหรือสื่อสิ่งพิมพ์อื่น ๆ ที่ฉันสามารถศึกษาเพิ่มเติมได้หรือไม่?
อย่าลังเลที่จะถาม หากคุณมีข้อสงสัยอื่น ๆ
แพทย์มักจะถามคนไข้ด้วยคำถามดังต่อไปนี้
เสียเลือดมากหลังจากการคลอดบุตรหรือไม่?
มีภาวะแทรกซ้อนระหว่างการคลอดบุตรหรือไม่?
มีอาการของโรคเกิดขึ้นตลอดเวลาหรือเป็นแล้วหาย?
มีอาการรุนแรงแค่ไหน?
มีอะไรที่ช่วยทำให้อาการทุเลาลงบ้างไหม?
อะไรคือสิ่งที่เหมือนจะทำให้อาการของโรคทวีความรุนแรงขึ้น?
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/sheehans-syndrome/symptoms-causes/syc-20351847
https://www.nchmd.org/education/mayo-health-library/details/CON-20164029
ผู้เชี่ยวชาญอิสระด้านสุขภาพ ผู้เชี่ยวชาญในด้านสมุนไพรไทยเป็นพิเศษ โดยปัจจุบันเป็นผู้เขียนหลักของ Club of Thai Health มีงานอดิเรก คือการปลูกสมุนไพรไทย และเพาะพันธุ์พืชหายาก