ภาวะตับโต (Hepatonegaly) คือ ภาวะที่ตับมีขนาดใหญ่กว่าปกติ อาการของโรคมักมาจากโรคอื่นมากกว่าอาการจากตับโตเอง ในบางครั้งภาวะตับโตอาจมีอาการร่วมกับโรคอื่นๆได้
ตับเป็นหนึ่งในอวัยวะที่มีความสำคัญมากที่สุดอย่างหนึ่งของร่างกาย มีหน้าที่ขับสารพิษออกจากเลือด เป็นอวัยวะหนึ่งของระบบการย่อยอาหาร และช่วยควบคุมระดับฮอร์โมนและคอเรสเตอรอล นอกจากนี้ตับยังทำหน้าที่ที่จำเป็นอีกมากกว่า 500 อย่าง
สาเหตุของภาวะตับโตมีหลายสาเหตุ ส่วนใหญ่เกิดจาก
ไวรัสตับอักเสบ: ไวรัสตับอักเสบคือโรคที่ตับเกิดการอักเสบ มาจากการติดเชื้อไวรัสหรือตับถูกทำลายจากการดื่มแอลกอฮอล์มาก โรคอาจเกิดระยะสั้น (ชนิดเฉียบพลัน) หรือระยะยาว (ชนิดเรื้อรัง)
โรคตับจากแอลกอฮอล์ (ALD) :การบริโภคแอลกอฮอล์ที่มากเกินไปสามารถก่อให้เกิดเซลล์ไขมันสะสมในตับ แพทย์เรียกภาวะนี้ว่าโรคไขมันคั่งสะสมในตับ โรคนี้จะไปแทรกแซงความสามารถของตับในการทำหน้าที่ที่สำคัญ ในรายที่เป็นโรครุนแรง โรค ALD อาจนำไปสู่ภาวะตับเป็นแผลเป็นขั้นรุนแรง หรือภาวะตับแข็ง
ภาวะไขมันพอกตับที่ไม่ได้เกิดจากการดื่มแอลกอฮอล์ (NAFLD) โรคนี้เป็นโรคลักษณะเดียวกับโรคไขมันคั่งสะสมในตับและสัมพันธ์กับการทำงานผิดปกติของตับ ต่างจากโรคตับจากแอลกอฮอล์ ชนิดนี้ไม่ได้เกิดจากการดื่มแอลกอฮอล์ที่มากเกินไป แต่โรคนี้เกิดร่วมกับโรคอื่นๆเช่นโรคเบาหวานหรือการรับประทานอาหารที่มีไขมันและคอลเลสเตอรอลสูง
โรคมะเร็งตับ: โรคมะเร็งที่เกิดขึ้นในตับช่วงแรกรู้จักกันดีว่าเป็นมะเร็งตับระยะปฐมภูมิ เมื่อโรคขยายจากตับไปยังส่วนอื่นๆของร่างกายเราเรียกว่ามะเร็งตับระยะทุติยภูมิ
โรคหัวใจล้มเหลว: หลอดเลือดดำพอร์ทัลตับคือหลอดเลือดที่นำเลือดไปสู่ตับ ภาวะหัวใจล้มเหลวเกิดมาจากการไหลเวียนโลหิตมีปัญหา ซึ่งเกิดขึ้นจากแรงดันของในหลอดเลือดดำพอร์ทัลตับเพิ่มสูงขึ้น เมื่อเวลาผ่านไปสามารถนำไปสู่การขยายโตขึ้นของตับ แพทย์บางท่านอาจอ้างอิงโรคตับจากโรคหัวใจว่าเป็นโรค cardiac liver
ภาวะตับโต คือ โรคที่ตับมีขนาดใหญ่ขึ้น อาการเบื้องต้นของโรคที่เกิดขึ้นมักไม่ได้มาจากตัวโรคเอง
เมื่อตับมีขนาดใหญ่ขึ้นอย่างชัดเจน ผู้ป่วยอาจจะรู้สึกแน่นบริเวณด้านขวาของร่างกาย หรืออาจรู้สึกไม่สบายตัว ผู้ที่ตับโตอาการอาจจะมีปัญหาดังต่อไปนี้
โรคไขมันคั่งสะสมในตับ คือ ภาวะที่มีการสะสมของไขมันในตับพบได้ทั่วไป ปกติแล้วตับไม่ได้เป็นที่เก็บไขมัน แต่ปัจจัยดังต่อไปนี้อาจเป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดได้
ไขมันในเลือดสูง
มีภาวะต้านอินซูลิน
โรคเบาหวานชนิดที่ 2
กลุ่มความผิดปกติของพฤติกรรมการดื่มสุรา
โรคตับอักเสบซี (Hepatitis C)
ภาวะคั่งไขมันสะสมในตับมีอยู่ 4 ระดับ แต่ละระดับขึ้นอยู่เปอร์เซ็นต์ของเซลล์ไขมันที่ตับ
แบ่งออกเป็นระดับดังต่อไปนี้:
ระดับ 0: มีปริมาณเซลล์ไขมันประกอบรวม 0-5 เปอร์เซ็นต์ของน้ำหนักรวมของตับทั้งหมด
ระดับ 1 (เล็กน้อย) มีปริมาณเซลล์ไขมันประกอบรวม 5-33 เปอร์เซ็นต์ของน้ำหนักรวมของตับทั้งหมด
ระดับ 2 (ปานกลาง) มีปริมาณเซลล์ไขมันประกอบรวม 34-66 เปอร์เซ็นต์ของน้ำหนักรวมของตับทั้งหมด
ระดับ 3 (รุนแรง) มีปริมาณเซลล์ไขมันประกอบมากกว่า 66 เปอร์เซ็นต์ของน้ำหนักรวมของตับทั้งหมด
แพทย์จะวินิจฉัยด้วยวิธีการเหล่านี้
การรักษาโรคตับโตเป็นการรักษาที่สาเหตุพื้นฐาน สาเหตุที่เป็นไปได้มีดังนี้
การรักษาไวรัสตับอักเสบขึ้นอยู่กับชนิดของไวรัสตับที่ผู้ป่วยเป็น ตามชนิดและการรักษาที่แตกต่างกัน
ไวรัสตับอักเสบ เอ (Hepatitis A) : ไม่มีการรักษาแบบเฉพาะเจาะจงสำหรับไวรัสตับเอ ผู้ป่วยส่วนใหญ่ที่เป็นจะสามารถกลับมาหายเต็มที่ภายในหลายสัปดาห์หรือหลายเดือน
ไวรัสตับอักเสบ บี (Hepatitis B): ไม่มีการรักษาสำหรับไวรัสตับอักเสบบีเฉียบพลัน การรักษาสำหรับไวรัสตับบีเรื้อรังคือการนำยาต้านไวรัสมาใช้เพื่อลดความเสียหายของตับและยืดระยะการอยู่รอดให้เพิ่มขึ้น
ไวรัสตับอักเสบซี (Hepatitis C): การติดเชื้อไวรัสตับอักเสบซีเรื้อรังมีความจำเป็นต้องรักษาด้วยยาที่เรียกว่ายาต้านไวรัสตับอักเสบซี การรักษารูปแบบนี้ใช้เวลา 12-24 สัปดาห์ ขึ้นอยู่กับว่าตับมีความเสียหายมากน้อยแค่ไหน
ไวรัสตับอักเสบ ดี (Hepatitis D): ผู้ป่วยที่เป็นไวรัสตับอักเสบดีต้องการการรักษาด้วย pegylated interferon-alpha ยาตัวนี้จะไปช่วยชะลอการดำเนินโรคได้ ซึ่งเมื่อโรคตับมาถึงช่วงระยะสุดท้ายอาจจำเป็นต้องมีการปลูกถ่ายตับใหม่
การรักษาสำหรับโรค ALD จะรวมไปถึงการรักษาภาวะกลุ่มความผิดปกติของพฤติกรรมการดื่มสุราด้วย โดยปฏิบัติอย่างใดอย่างหนึ่งหรือหลายอย่างตามนี้:
ด้วยการล้างพิษ
พฤติกรรมลบำบัด เช่น การบำบัดความคิดและพฤติกรรม หรือการบำบัดเพื่อเสริมสร้างแรงจูงใจ
บำบัดแบบครอบครัว
บำบัดกลุ่ม
การรักษาด้วยการพัฒนาการดูแลสุขภาพจิตในผู้ป่วยฝ่ายกาย
การดูแลสำหรับ NAFLD ขึ้นอยู่กับส่วนที่เป็นสาเหตุของโรค การรักษาที่อาจเป็นไปได้เช่น
เปลี่ยนแปลงรูปแบบการรับประทานอาหาร ซึ่งรวมไปถึงการลดการบริโภคอาหารชนิดไขมันและคอเรสเตอรอลลง
ควบคุมระดับน้ำตาลในเลือด
จัดการโรคที่เป็นอยู่ เช่นกาลลดระดับอินซูลินและโรคเบาหวานประเภท 2
การรักษาโรคมะเร็งตับขึ้นอยู่ว่าตอนนี้เป็นมะเร็งในระยะปฐมภูมิหรือทุติยภูมิ ปัจจัยที่ถูกนำเอามาพิจารณารวมไปถึงขนาด และระยะของโรคมะเร็ง ทางเลือกในการรักษาเช่น
การทำเคมีบำบัด
การฉายรังสี
การบำบัดระบบภูมิคุ้มกัน
การผ่าตัดเอาชิ้นเนื้องอกออก
การเปลี่ยนถ่ายตับ
ถึงแม้จะไม่สามารถรักษาโรคหัวใจล้มเหลวได้ แต่ด้วยการรักษาที่เหมาะสมก็จะสามารถช่วยจัดการกับโรคได้ และยังป้องกันการเกิดภาวะแทรกซ้อนในอนาคตได้โดย
เปลี่ยนรูปแบบการดำเนินชีวิต เช่น:
เลิกสูบบุหรี่
หลีกเลี่ยงแอลกอฮอล์
หลีกเลี่ยงหรือจำกัดจำนวนคาเฟอีน
ลดความเครียด
ลดน้ำหนักหากมีความจำเป็น
เริ่มออกกำลังกาย
รับประทานอาหารเพื่อสุขภาพ
รับประทานยา เช่น:
ยาลดความดันโลหิตกลุ่ม angiotensin-converting enzyme
กลุ่มยาต้านตัวรับแองจิโอเทนซิน angiotensin 2 receptor blockers
ยาปิดกั้น beta-blockers
ยาขับปัสสาวะdiuretics
ผ่าตัดเพื่อแก้ไขความผิดปกติหรือหลอดเลือดอุดตัน
ผู้หญิงบางรายอาจประสบโรคตับโตในระหว่างตั้งครรภ์ สาเหตุของตับโตในระหว่างตั้งครรภ์อาจส่งผลต่อสุขภาพของหญิงตั้งครรภ์และทารกในครรภ์อย่างรุนแรงได้
ในทารกแรกเกิด หากเกิดการติดเชื้อไวรัสตับอักเสบบีอาจทำให้มีความรุนแรงหรืออาจถึงแก่ชีวิตได้ พบว่าราวๆ 90 เปอร์เซ็นต์ของหญิงที่เป็นไวรัสตับอักเสบบีแบบเฉียบพลันจะส่งเชื้อต่อสู่ทารก แต่ความเป็นไปได้ในการแพร่เชื้อจะต่ำหากเป็นไวรัสอักเสบบีแบบเรื้อรัง พบว่ามีเพียง 10-20 เปอร์เซ็นต์เท่านั้นที่จะส่งเชื้อต่อสู่ทารก
หญิงตั้งครรภ์ที่มีภาวะ ALD หรือ NAFLD จะมีความเสียงเพิ่มมากขึ้นในการพัฒนาโรคตับโต และภาวะแทรกซ้อนอื่นๆ
เด็กจะมีภาวะโรคตับโตได้ต้องเป็นผลมาจากตับโตแบบ NAFLD หรือโรคไขมันคั่งในตับแบบไม่ได้เกิดจากแอลกอฮอล์
เด็กที่เป็นโรคดังกล่าวมักไม่ค่อยปรากฏอาการใดๆ เมื่ออาการแสดงขึ้นมาเด็กจะรู้สึกเหนื่อยล้า และรู้สึกไม่สบายตัวบริเวณช่องท้องส่วนบนด้านขวา
ยังไม่มีสาเหตุที่แน่ชัดสำหรับโรค NAFLD ในเด็ก แต่อย่างไรก็ตามอาจเกิดโรคดังกล่าวในเด็กตามมาเช่น
โรค high lipid disorder
เกิดภาวะดื้อต่ออินซูลิน
โรคเบาหวานประเภทที่ 2 หรือ ภาวะก่อนเบาหวาน
ไวรัสตับอักเสบซี
ภาวะตับโตมักไม่ใช่สาเหตุที่ทำให้เกิดอาการต่างๆ โรคตับอาจนำไปสู่ภาวะตับโตที่สามารถดำเนินโรคไปได้โดยไม่มีอาการใดๆแสดงให้เห็น
ควรพบแพทย์หากมีอาการดังต่อไปนี้:
รู้สึกถึงอาการที่ตับโตขึ้น
มีโรคประจำตัวที่อาจเพิ่มความเสี่ยงในการพัฒนาโรคตับ
การเฝ้าระวังในผู้ป่วยที่มีภาวะตับโตจะขึ้นอยู่กับสาเหตุของตับโต และความเสียหายของตับ
ผู้ป่วยที่เป็นไวรัสตับอักเสบเอ และไวรัสตับอักเสบบีชนิดเฉียบพลันมักสามารถหายได้เองโดยไม่จำเป็นต้องได้รับการรักษา
ผู้ป่วยที่เป็นโรค NAFLD ในระยะแรกเริ่ม อาจเฝ้าระวังได้ ตับที่ถูกทำลายไม่มากจะสามารถซ่อมแซมตัวเองได้หากผู้ป่วยมีการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการดำเนินชีวิตใหม่
ผู้ป่วยที่ตับเสียหายจากรูปแบบอื่นๆ จำเป็นต้องปรึกษาแพทย์เพื่อเฝ้าระวังโดยเฉพาะ
วิธีที่ดีที่สุดในการป้องกันภาวะตับโต คือ การดูแลตับของตนเอง สามารถปฏิบัติตามได้ดังต่อไปนี้
ใช้ยาเท่าที่มีความจำเป็น และไม่ใช่ยาสลับไปมาเองเองโดยไม่ได้รับอนุญาตจากแพทย์
ควรบริโภคแอลกอฮฮล์ให้น้อยหรือเลิกดื่ม
จำกัดการสัมผัสสารพิษ เช่น สารเคมีในผลิตภัณฑ์ทำความสะอาด และสี
ไม่ใช้อุปกรณ์ตัดผมร่วมกับผู้อื่น เช่น มีดโกนหรือแหนบ
ไม่ใช้เข็มฉีดยาร่วมกัน
ใช้อุปกรณ์ป้องกันในระหว่างมีเพศสัมพันธ์ เช่น ถุงยาง
รับประทานอาหาร เพื่อสุขภาพ ลดไขมันอิ่มตัว และไขมันทรานส์
ออกกำลังกายเป็นประจำ
รักษาน้ำหนักตัวให้อยู่ในเกณฑ์ปกติ
ภาวะตับโตเป็นโรคที่ตับมีขนาดใหญ่ขึ้น มีอาการจากโรคแต่ไม่ใช่อาการของตัวโรคเอง
บางโรคสามารถเป็นสาเหตุให้เกิดภาวะตับโตขึ้น รวมไปถึงโรคไขมันในตับ โรคมีปัญหาเกี่ยวกับแอลกอฮอล์ โรคไวรัสตับอักเสบ และโรคมะเร็ง
ผู้ป่วยอาจมีภาวะตับโต และไม่ทราบว่าตนเองเป็นโรคดังกล่าว แต่อย่างไรก็ตามหากพบว่า ตับมีการโตขึ้นอย่างเห็นได้ชัด ผู้ป่วยจะต้องมีอาการไม่สบายตัว หรือแน่นบริเวณช่องท้องส่วนบนด้านขวา
โรคตับบางชนิดสามารถรักษาหายได้หากมีการตรวจพบ และทำการรักษาตั้งแต่ในระยะเริ่มต้น หากรู้สึกเป็นกังวลเกี่ยวกับสุขภาพตับ ควรไปพบแพทย์เพื่อทำการวินิจฉัย และได้รับการรักษาที่เหมาะสม
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/enlarged-liver/symptoms-causes/syc-20372167
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17937-enlarged-liver
ผู้เชี่ยวชาญอิสระด้านสุขภาพ ผู้เชี่ยวชาญในด้านสมุนไพรไทยเป็นพิเศษ โดยปัจจุบันเป็นผู้เขียนหลักของ Club of Thai Health มีงานอดิเรก คือการปลูกสมุนไพรไทย และเพาะพันธุ์พืชหายาก