คำนิยามทางการแพทย์ สำหรับเลือดกำเดาไหล (Nosebleed) คือ Epistaxis เนื่องจากตำแหน่งจมูกของเราอยู่บริเวณกึ่งกลางใบหน้าพอดี และที่ตำแหน่งนี้มีหลอดเลือดมารวมกันอยู่อย่างหนาแน่น ดังนั้น คนทั่วไปจึงมีโอกาสจะมีเลือดกำเดาไหลอย่างน้อยหนึ่งครั้งในช่วงชีวิต
เลือดกำเดาไหลบางครั้งอาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้ แต่กรณีแบบนี้พบได้น้อยมาก
เลือดกำเดาไหล ส่วนใหญ่เกิดจากการบาดเจ็บภายในโพรงจมูก บางครั้งอาจเกิดจากมีสิ่งแปลกปลอมเข้าไปติดในจมูก การติดเชื้อในจมูกหรือไซนัส รวมถึงการสูดอากาศแห้ง (อากาศที่มีความชื้นต่ำ) เป็นเวลานานๆ สิ่งเหล่านี้ล้วนเป็นสาเหตุที่ทำให้เลือดกำเดาไหลได้เช่นกัน
การเกิดเนื้องอกในจมูกและความผิดปกติของหลอดเลือดเป็นอีกสาเหตุหนึ่งที่ทำให้เลือดกำเดาไหล แต่ในกรณีแบบนี้พบได้ไม่บ่อยนัก
เลือดกำเดาไหลเป็นเรื่องที่เกิดขึ้นเองได้ตามปกติ (ในกรณีที่ไม่ได้เกิดจากโรคแทรกซ้อนอย่างอื่น) โดยเฉพาะในเด็ก เมื่อเยื่อเมือกในจมูกแห้งหรือฉีกขาด และถูกรบกวนซ้ำจากการแคะจมูก ยิ่งทำให้ง่ายต่อการเกิดภาวะเลือดกำเดาไหล
เนื่องจากจมูกเป็นจุดที่เต็มไปด้วยหลอดเลือดมากมาย การบาดเจ็บที่ใบหน้าเพียงเล็กน้อยก็สามารถทำให้เลือดกำเดาไหลมากได้
เลือดกำเดาไหลยังสามารถพบได้บ่อยในผู้ใช้ยาต้านการแข็งตัวของเลือด เช่น ยาลดความอ้วน ยาแอสไพริน เป็นต้น และยังพบเห็นได้บ่อยในผู้สูงอายุ เนื่องจากเลือดของผู้สูงอายุจะใช้เวลาในการแข็งตัวนานกว่าคนในวัยอื่น โดยเฉพาะอย่างยิ่งในผู้ใช้ยาต้านการแข็งตัวของเลือดที่มีภาวะความดันโลหิตสูงร่วมด้วยจะทำให้การห้ามเลือดเป็นเรื่องยากขึ้น บางครั้งอาจต้องใช้เวลามากกว่า 20 นาทีจึงสามารถหยุดการไหลของเลือดกำเดาได้
ประเด็นสำคัญบางประการเกี่ยวกับเลือดกำเดาไหลมีดังนี้ : รายละเอียดและข้อมูลสนับสนุนแสดงอยู่ในบทความหลัก
เลือดกำเดาไหลสามารถแบ่งออกได้เป็น 2 ประเภท
1.Anterior nosebleeds เลือดกำเดาประเภทนี้ เลือดจะออกมาจากช่องระหว่างผนังทั้งสองข้างของรูจมูก ส่วนนี้ของจมูกประกอบด้วยหลอดเลือดที่บอบบางจำนวนมาก Anterior nosebleeds สามารถรักษาเองที่บ้านได้โดยง่าย ส่วนมากพบในเด็ก
2.Posterior nosebleeds เลือดกำเดาประเภทนี้ เลือดจะไหลออกมาแล้วไหลย้อนกลับขึ้นไปสู่บริเวณหลอดเลือดแดงที่ส่งเลือดไปที่จมูก นี่คือสาเหตุที่เลือดออกมากกว่า และร้ายแรงกว่าประเภทที่ 1 และการรักษาต้องกระทำโดยแพทย์ เลือดกำเดาประเภทนี้จะพบได้ในผู้ใหญ่
บางครั้งเลือดกำเดาไหลประเภทนี้ก็เกิดขึ้นโดยไม่ทราบสาเหตุ แต่อย่างไรก็ตาม เลือดกำเดาประเภทนี้มักจะเกิดจากสาเหตุดังต่อไปนี้:
จมูกหัก – กระดูกหรือกระดูกอ่อนของจมูกร้าวหรือแตก
มีสิ่งแปลกปลอมเข้าจมูก – เช่น เลโก้ เป็นต้น ซึ่งพบบ่อยในเด็ก
เกล็ดเลือดต่ำ – ผู้ที่มีภาวะเกล็ดเลือดต่ำมีแนวโน้มสูงที่จะเกิดเลือดกำเดาไหล
โรค Osler-Weber-Rendu ซึ่งพบน้อยมาก จะพบเพียง 1 ใน 5,000 คน เท่านั้น เป็นความผิดปกติของหลอดเลือดที่เกิดจากความผิดปกติทางพันธุกรรม มีผลทำให้เลือดออกมากกว่าปกติ
การขาดปัจจัย X (Stuart-Prower factor deficiency) – เป็นสภาวะที่เป็นผลมาจากการขาดโปรตีน
การแข็งตัวของหลอดเลือด – การตีบของหลอดเลือดแดงใหญ่ (Aorta) แต่กำเนิด
อาการหลักๆ ของเลือดกำเดาไหลคือ การมีเลือดออกจากจมูก ซึ่งอาการจะมีตั้งแต่เบาจนไปถึงหนัก เลือดกำเดาจะไหลออกมาจากรูจมูกข้างใดข้างหนึ่ง ซึ่งโดยปกติแล้วจะไหลออกมาเพียงข้างเดียว
หากเลือดกำเดาไหลในขณะที่นอนอยู่ จะรู้สึกว่ามีเลือดคั่งอยู่บริเวณคอค่อนไปทางด้านหลังก่อนที่เลือดจะไหลออกมาจากจมูก หากไม่จำเป็นอย่าพยายามกลืนเลือด เพราะจะทำให้คลื่นไส้อาเจียนได้ หากมีอาการรุนแรงควรไปพบแพทย์ทันที
สิ่งที่ควรระวังหากมีเลือดกำเดาไหล มีดังนี้:
ขั้นตอนแรกสุดคือการห้ามเลือด หรือทำให้เลือดหยุดไหล
หากมีปัญหาเลือดกำเดาไหลบ่อย ควรไปพบแพทย์ เพื่อรับการวินิจฉัยถึงปัญหาที่อาจจะตามมา
หากแพทย์สงสัยว่าสาเหตุพื้นฐานเกิดจาก ความดันโลหิดสูง โลหิตจาง หรือมีการแตกหักในโพรงจมูก อาจทำการตรวจเพิ่ม เช่น การตรวจวัดความดันโลหิต ตรวจวัดชีพจร หรือการ X-ray ก่อนให้การรักษาอย่างเหมาะสมต่อไป
แพทย์อาจใช้วิธีการรักษาได้หลายวิธี ดังนี้:
การแพคจมูก (Nasal packing) – วิธีการคือแพทย์จะใส่ผ้าก๊อชหรือฟองน้ำชนิดพิเศษเข้าไปในรูจมูกให้ลึกที่สุดเท่าที่จะทำได้ เพื่อให้ไปกดห้ามเลือดในตำแหน่งที่เลือดไหลออกมา
การจี้ด้วยไฟฟ้า (Cautery) – เป็นการทำให้เกิดแผลไหม้เล็กน้อยในบริเวณที่เลือดไหล เพื่อเป็นการปิดทางไหลออกของเลือด ซึ่งจะสามารถทำได้เมื่อแพทย์รู้ตำแหน่งของหลอดเลือดที่เลือดไหลออกมาจริงๆ อย่างไรก็ตามวิธีนี้อาจทำให้บริเวณรอบๆ จุดที่ถูกจี้เกิดมีเลือดไหลออกมาแทนจุดเดิมได้
การผ่าตัดผนังกั้นช่องจมูก (Septal surgery) – การผ่าตัดจะทำให้ผนังที่คดอยู่ตรงขึ้น (ผนังระหว่างช่องจมูกทั้งสองข้าง) ซึ่งการที่ผนังกั้นช่องจมูกคดอาจมีมาแต่กำเนิด หรือเกิดจากอุบัติเหตุภายหลัง ซึ่งการผ่าตัดนี้จะช่วยลดจำนวนครั้งของเลือดกำเดาไหลได้
การมัดหลอดเลือด (Ligation) – เป็นทางเลือกสุดท้ายที่แพทย์เลือกใช้ โดยการผ่าตัดเพื่อจะทำการผูกปลายหลอดเลือดที่เป็นต้นเหตุของเลือดที่ไหลออกมา
การป้องกัน
ผู้เชี่ยวชาญอิสระด้านสุขภาพ ผู้เชี่ยวชาญในด้านสมุนไพรไทยเป็นพิเศษ โดยปัจจุบันเป็นผู้เขียนหลักของ Club of Thai Health มีงานอดิเรก คือการปลูกสมุนไพรไทย และเพาะพันธุ์พืชหายาก