ภาวะกลืนลำบาก (Dysphagia) คือการกลืนมีความผิดปกติ คือการต้องใช้ความพยายามมากกว่าปกติในการนำเอาอาหารจากช่องปากลงไปยังกระเพาะอาหาร
ภาวะกลืนลำบากมักมีสาเหตุมาจากระบบประสาทและกล้ามเนื้อมีปัญหา ภาวะกลืนลำบากสามารถสร้างความเจ็บปวดและปัญหาต่างๆตามมาในคนสูงอายุและเด็กแรกเกิด
ศัพท์ทางการแพทย์คำว่า “ภาวะกลืนลำบาก” มักมากจากการดูอาการหรือสัญญานต่างๆที่เกิดขึ้นบ่อยครั้ง ซึ่งในบางครั้งไว้ใช้อธิบายภาวะของตัวโรคเองด้วย สาเหตุของภาวะกลืนลำบากมีมากมายหลายสาเหตุ หากสิ่งนี้เกิดขึ้นเพียงครั้งหรือสองครั้งเท่านั้นอาจจะยังไม่ถือเป็นปัญหาที่รุนแรง แต่หากเกิดขึ้นบ่อยๆ ควรไปพบแพทย์
เพราะการเกิดภาวะกลืนลำบากอาจมาได้จากหลายเหตุผล การรักษาขึ้นอยู่กับสาเหตุที่ทำให้เกิดอาการ
ในบทความนี้จะอธิบายถึงสาเหตุหลายรูปแบบของภาวะกลืนลำบากร่วมกับอาการ, การวินิจฉัย และการรักษาที่มีศักยภาพ
โดยทั่วไปคำว่า “กลืน” นั้นจะรวมไปถึงกล้ามเนื้อและระบบประสาทที่แตกต่างกันหลายๆส่วน ซึ่งเป็นกระบวนการที่ซับซ้อนจนน่าแปลกใจ ภาวะกลืนลำบากสามารถเป็นสาเหตุให้เกิดความยุ่งยากได้ทุกๆที่ในกระบวนการกลืน
ภาวะกลืนลำบากทั่วๆไปมี 3 แบบ:
ภาวะกลืนลำบากทางช่องปาก Oral dysphagia (high dysphagia) — คือปัญหาที่เกิดขึ้นในช่องปาก บางครั้งมีสาเหตุมาจากลิ้นอ่อนแรงหลังจากภาวะชัก การเคี้ยวอาหารมีปัญหาหรือมีปัญหาในการลำเลียงอาหารจากปาก
ภาวะกลืนลำบากจากความผิดปกติบริเวณคอหอย Pharyngeal dysphagia — คือปัญหาที่เกิดขึ้นในลำคอ บ่อยครั้งปัญหาเกิดขึ้นในคอมักมีสาเหตุมาจากปัญหาทางระบบประสาทที่ส่งผลกระทบต่อประสาท (เช่น โรคพาร์กินสัน โรคหลอดเลือดสมอง หรือโรคกล้ามเนื้ออ่อนแรง)
ภาวะกลืนลำบากจากความผิดปกติบริเวณคอหอย Esophageal dysphagia (Low Dysphagia) — ปัญหาที่เกิดขึ้นบริเวณคอหอย มักเกิดจากการอุดตันหรือการระคายเคือง อาจมีความจำเป็นต้องได้รับการผ่าตัด
สิ่งสำคัญที่ควรรู้ไว้คืออาการเจ็บเมื่อกลืน (อาการกลืนเจ็บ) นั้นแตกต่างกับภาวะกลืนลำบาก แต่อาจเป็นไปได้ว่าอาจเกิดขึ้นพร้อมๆกันได้ และมีความรู้สึกว่ามีก้อนหรือแน่นในลำคอ
ผู้ป่วยบางรายมีภาวะกลืนลำบากแต่ไม่รู้ตัว- ในกรณีเช่นนี้อาจทำให้ไม่เคยผ่านการวินิจฉัยและไม่เคยได้รับการรักษา ทำให้ยิ่งเพิ่มความเสี่ยงต่อการสำลักเอาอาหารเข้าไปในทางเดินหายใจ (ปอดติดเชื้ออาจเกิดขึ้นได้หลังจากเกิดอาการสำลักเอาน้ำลายหรืออาหารเข้าไปโดยไม่ได้ตั้งใจ)
ภาวะกลืนลำบากที่ไม่ได้รับการวินิจฉัยอาจนำไปสู่ภาวะร่างกายขาดน้ำและภาวะทุพโภชนาการ
อาการที่เกิดเนื่องจากภาวะกลืนลำบากคือ:
สาเหตุที่อาจทำให้เกิดภาวะกลืนลำบากคือ:
ความเสี่ยงในการเกิดอาการกลืนลำบากคือ:
อายุ- ผู้สูงอายุมีควมเสี่ยงมากกว่าวัยอื่นๆ เกิดขึ้นเนื่องจากการสึกหรอตามธรรมขาติเมื่อเวลาล่วงผ่านไป อีกทั้งภาวะโรคที่เกิดตามวัยที่สูงขึ้นก็สามารถทำให้เกิดภาวะกลืนลำบากได้ เช่นโรคพาร์กินสัน
โรคทางระบบประสาท-อาการโรคทางระบบประสาทสามารถทำให้มีโอกาสเป็นภาวะกลืนลำบากมากขึ้น
โรคปอดบวมและโรคติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนบน- โดยเฉพาะโรคปอดอักเสบจากการสูดสำรอก ซึ่งสามารถเกิดขึ้นได้หากมีบางสิ่งถูกกลืนลงไป “ผิดทาง” และไหลลงไปสู่ปอด
ภาวะทุพโภชนาการ malnutrition -เป็นกรณีพิเศษที่เกิดขึ้นกับผู้ป่วยที่ไม่รู้ตัวว่าตนเองเป็นภาวะกลืนลำบากและไม่เคยได้รับการรักษา ทำให้ไม่ได้รับสารอาหารที่เพียงพอจากโภชนาการเพื่อสุขภาพ
ภาวะขาดน้ำ (Dehydration)– หากไม่สามารถดื่มน้ำได้อย่างพอเพียง การบริโภคของเหลวไม่ที่พอก็สามารถนำไปสู่ภาวะขาดน้ำได้
นักแก้ไขการพูดจะพยายามหาปัญหาที่ทำให้กิดขึ้น ซึ่งเมื่อเกิดขึ้นในกระบวนการกลืนจึงเป็นสาเหตุที่ยุ่งยาก
ผู้ป่วยจะถูกซักถามอาการ, ระยะเวลาที่มีอาการ, มีปัญหาเกี่ยวกับของเหลวหรือของแข็ง หรืออาจเกิดขึ้นทั้งคู่
ศึกษาเกี่ยวกับการกลืน- มักจะมีนักบำบัดการพูดเข้ามาจัดการ นักบำบัดจะตรวจสอบอาหารและของเหลวที่แตกต่างกันเพื่อมองหาว่าตัวไหนคือสาเหตุที่ทำให้เกิดความยุ่งยาก นักบำบัดอาจมีการถ่ายวีดีโอการตรวจสอบการกลืนเพื่อหาตำแหน่งที่ทำให้เกิดปัญหาไป
การตรวจสอบด้วยวิธีการกลืนแบเรียม-ผู้ป่วยจะกลืนของเหลวแบเรียมลงไป แบเรียมจะไปปรากฎให้เห็นในการเอ็กซเรย์ ซึ่งจะช่วยให้แพทย๋สามารถระบุได้ว่าเกิดอะไรขึ้นบ้างในหลอดอาหารอย่างละเอียด, โดยเฉพาะการทำงานของกล้ามเนื้อ
การส่องกล้องกระเพาะอาหาร- แพทย์จะใช้กล้องเพื่อเข้าไปดูข้างในหลอดอาหาร แพทย์จะนำเอาชิ้นเนื้ออกมาส่งตรวจหากพบว่ามีบางสิ่งที่อาจนำไปสู่โรคมะเร็ง
การตรวจการเคลื่อนไหวทางเดินอาหาร -ใช้หลักการการศึกษาของการวัดความดันที่เปลี่ยนไปเมื่อกล้ามเนื้อในหลอดอาหารกำลังทำงาน การตรวจนี้มักจะถูกนำมาใช้เมื่อตรวจด้วยการส่องกล้องกระเพาะอาหารแล้วไม่พบเจออะไร
การรักษาขึ้นอยู่กับรูปแบบของภาวะการกลืนลำบาก:
เพราะว่าภาวะกลืนลำบากบริเวณคอหอยส่วนบนมักพบปัญหาบ่อยมากเกี่ยวกับระบบประสาทที่ ทำให้การรักษาเป็นเรื่องที่ท้าทายมาก ผู้ป่วยที่ป่วยร่วมกับโรคพาร์กินสันมักจะตอบสนองต่อยารักษาโรคพาร์กินสันได้ดี
การบำบัดการกลืน-การบำบัดนี้จะดูแลโดยนักบำบัดการพูด ซึ่งจะมีความเชี่ยวชาญเฉพาะทางในการสอนการกลืนได้เป็นอย่างดี การออกกำลังจะช่วยทำให้กล้ามเนื้อดีขึ้นและรู้วิธีการตอบสนอง
โภชนาการ- อาหารและของเหลวบางชนิดหรือสองอย่างรวมกันมีความง่ายต่อการกลืน ทำให้การกลืนอาหารง่ายมากขึ้น เพราะสิ่งสำคัญที่สุดสำหรับผู้ป่วยคือการมีโภชนาการที่สมดุลย์
การกินอาหารผ่านทางสายยาง-หากผู้ป่วยมีความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะโรคปอดบวมภาวะทุพโภชนาการ หรือภาวะขาดน้ำอาจมีความจำเป็นต้องให้อาหารผ่านทางสายยาง(nasogastric tube) หรือ PEG การใส่สายอาหารทางหน้าท้อง การใส่ท่อด้วยวิธีนี้เป็นการเจาะตรงสู่กระเพาะอาหารและส่งผ่านรอยผ่าเล็กๆที่บริเวณหน้าท้อง
ภาวะกลืนลำบากที่เกิดบริเวณนี้มักจำเป็นต้องได้รับการผ่าตัด
การขยาย- หากพบว่าหลอดอาหารมีความจำเป็นต้องได้รับการขยายเปิดกว้าง (เนื่องจากการตีบตัน ยกตัวอย่าง) ด้วยบอลลูนขนาดเล็กสอดเข้าไปข้างในและจากนั้นก็ทำให้ขยายตัวขึ้น (จากนั้นก็นำออก)
โบทูลินั่ม ท็อกซิน หรือรู้จักในชื่อ โบท็อกซ์ ซึ่งมักนำมาใช้หากพบว่ากล้ามเนื้อในหลอดอาหารเริ่มมีแข็ง (โรคอะคาเลเซีย)
หากภาวะกลืนลำบากเกิดขึ้นเพราะโรคมะเร็ง ผู้ป่วยอาจจะต้องถูกส่งต่อไปยังนักวิทยาเนื้องอกเพื่อทำการรักษาและอาจมีความจำเป็นต้องมีการผ่าตัดนำเนื้องอกออกไป
ผู้เชี่ยวชาญอิสระด้านสุขภาพ ผู้เชี่ยวชาญในด้านสมุนไพรไทยเป็นพิเศษ โดยปัจจุบันเป็นผู้เขียนหลักของ Club of Thai Health มีงานอดิเรก คือการปลูกสมุนไพรไทย และเพาะพันธุ์พืชหายาก